خلاصة:
تاریخ جوامع مختلف از دیرباز شاهد بروز بیماریهای فراگیر و بحرانهای زیستی مختلفی بوده است. بحرانهایی که در عرصههای مختلف اجتماعی حیات بشر بهصورت مستقیم و غیرمستقیم تاثیرگذار بوده و پیامدهای مادی و معنوی گستردهای را به دنبال داشته است. در این بین روحانیون و عالمان دینی نقش موثری را در مسئولیتهای اجتماعی بر عهده داشتهاند؛ اما آنچه در این میان کمتر مورد توجه قرار گرفته، فعالیت روحانیون و عالمان دینی در حوزۀ سلامت و بهداشت عمومی است. این تحقیق با تکیه بر منابع کتابخانهای و روش توصیفی ـ تحلیلی در پی پاسخ به این مسئله است که روحانیون چه نقشی را در مواجهه با بیماریهای فراگیر حد فاصل ظهور سلاطین صفویه تا پایان عصر قاجار بر عهده گرفتهاند؟ با بررسی و تحلیل گزارههای تاریخی چنین میتوان استنتاج نمود که عالمان دینی در کنار مسئولیتهای دینی با اقداماتی همچون تالیف کتاب، فراگیری دانش پزشکی، معالجۀ بیماران و مشارکت در ساخت بیمارستان، به نقشآفرینی در این دسته از بحرانها پرداختهاند.
The history of different societies has long witnessed the emergence of
epidemics and various biological crises. Crises have directly and indirectly
affected various social areas of human life and have had wide material and
spiritual consequences. Also, clerics and religious scholars have played an
effective role in social responsibilities; But what has received less attention is
the work of clerics and religious scholars in the field of public health. This
study, by using library sources and the descriptive-analytical method, seeks to
answer the question of what role did the clergy play in dealing with the
pervasive diseases between the emergence of the Safavid sultans and the end of
the Qajar era? it can be concluded that religious scholars, in addition to religious
responsibilities, have played a role in this category of crises through actions
such as writing books, learning medical knowledge, treating patients, and
participating in the construction of hospitals by examining and analyzing
historical propositions.
ملخص الجهاز:
این تحقیق با تکیه بر منابع کتابخانهای و روش توصیفی ـ تحلیلی در پی پاسخ به این مسئله است که روحانیون چه نقشی را در مواجهه با بیماریهای فراگیر حد فاصل ظهور سلاطین صفویه تا پایان عصر قاجار بر عهده گرفتهاند؟ با بررسی و تحلیل گزارههای تاریخی چنین میتوان استنتاج نمود که عالمان دینی در کنار مسئولیتهای دینی با اقداماتی همچون تألیف کتاب، فراگیری دانش پزشکی، معالجۀ بیماران و مشارکت در ساخت بیمارستان، به نقشآفرینی در این دسته از بحرانها پرداختهاند.
در موضوع دانش پزشکی در عصر صفویه و قاجار آثار متعدد و ارزشمندی منتشر شده است؛ همچون وبای عالمگیر، تألیف منصوره اتحادیه و همكاران؛ تاریخ پزشکی ایران، تألیف سیریل الگود؛ بررسی متون طب شیعه در تاریخ پزشکی، تألیف حسن منتخب مجابی؛ از طبابت تا تجارت، تألیف مهدی نفیسی؛ اما ناظر به نقشآفرینی روحانیون در مواجهه با بیماریهای فراگیر در محدودۀ زمانی عصر صفویه تا پایان قاجار، کمتر میتوان به پژوهشی دست یافت.
در این میان، كتاب تاريخ طب و طبابت در ایران از عهد قاجار تا پایان عصر رضاشاه، تألیف محسن روستائی، طبیبان و فعالیتهای پزشکیشان در این دوره را مورد بررسی قرار داده است؛ فهرستی که مشتمل بر نام برخی از عالمان و روحانیون دینی نیز ميباشد.
شیوع بیماریهای فراگیری چون طاعون و وبا ازجمله نیازها و مطالباتی بود که برخی از روحانیون ناظر به آن به تحصیل دانش طب و پزشکی میپرداختند و حتی توانسته بودند در زمرۀ پزشکان مشهور عصر خویش قرار گیرند.