خلاصة:
زنان و حقوق شان در افغانستان یکی از موضوعات بسیار حساس و در خور توجه و دقتی بوده که از زمان شکل گیری این کشور، فراز و نشیب هایی را طی کرده است. تحقیق حاضر به بررسی وضعیت فرهنگی و اجتماعی زنان در زمان حکومت امان الله شاه و محمد ظاهرشاه می پردازد. امان الله نیز مانند مصطفی کمال اتاترک در سال ۱۲۹۸ خورشیدی به اصلاحاتی مانند ممنوع کردن ازدواج دختران نابالغ (زیر ۱۸ سال)، چند همسری و حق تحصیل و ..، اقدام کرد، و به خصوص تلاش نمود جایگاه و تعریف زن را در جامعه تغییر دهد. محمدظاهر شاه در سال ۱۳۱۱ خورشیدی، هنگامی به قدرت رسید که رضاشاه در ایران و اتاترک در ترکیه در حال انجام اصلاحات بودند. از لحاظ اجتماعی، در این دوره، زنان فرصت هایی بیشتر برای مشارکت اجتماعی به دست آوردند؛ مثلا به عنوان مهماندار و مسئول اطلاعات در خطوط هوایی آریانا، گویندگی رادیو کابل و اشتغال در کارخانه چینی سازی کابل. نوشتار حاضر با بررسی منابع کتابخانه ای و روزنامه ها، پیرامون این موضوع و با روش اسنادی و توصیفی به بررسی وضعیت فرهنگی و اجتماعی زنان در افغانستان می پردازد.
ملخص الجهاز:
در همین رابطه ، انوری در مقاله اش (بررسی تطبیقی جایگـاه زن در اسـلام و آداب و رسـوم افغانستان ) مینویسد: در افغانستان به خاطر ویژگـیهـای قبیلـه ای و سـنت هـای محلـی، مسایلی همانند محرومیت دختر از ارث پدری، بـدلی دادن ، دختـر عـذر دادن ، دختـر در مقابل پول دادن ، نداشتن حق انتخاب همسر، نداشتن سند هویت و تـذکره [کارت ملـی]، محرومیت از تحصیل در مقطع بالاتر، عدم دسترسی به امکانات صحی و بهداشتی، عـدم مراقبت در زمان بارداری و زایمان ، آزار و اذیت فامیلی ، تجاوز جنسی، ازدواج اجباری، زود شوهر دادن و امثال این ها، به صورت مسایل عـادی و روزانـه در آمـده و همـواره عواطـف حساس زنان را جریحه دار ساخته است (انوری، ١/١٣٨٩: ٢٣٦).
دورة امان الله شاه فقـط مـیتـوان گفـت ، زنـان وزرا، مـأمورین عالیرتبـه و خـانوادة سلطنتی به امور بیرون از خانه میپرداختند، و البته این هم در نظـر گرفتـه شـود کـه آن ها در کارهایی دولتی مانند انتشار هفته نامه ، تأسیس انجمن ها، مدارس و بیمارستان و نمایندگی لویه جرگه مشغول به کار شدند.
در گذشته تقریبا همۀ خدمتکاران خانگی در افغانستان نیز مرد بودند (کلیفورد، ١٣٦٨: ١١١)؛ همچنین زنان کـه از دورة امـان الله شـاه تحصـیل را شروع و تمام کردند، به عنوان کادر مدرسه و کـار در مؤسسـه هـا و گوینـدگی در رادیـو، مشغول کار شدند.
دورة سلطنت امان الله شاه یکی از دوره های زرین و طلائی برای انکشاف ، تعمـیم و گسـترش معارف (آموزش وپرورش ) افغانستان محسوب شده ، که نه تنها برای پسران ، بلکه برای اولـین بـار در تاریخ کشور برای دختران نیز زمینۀ آموزش فراهم شد (احمدی وردگ ، ١٣٩٥: ٢٥٠).