خلاصة:
بعد از اسلام، مساجد در شهرهای مختلف و در دورههای مختلف تأسیس شدند. درمجموع روشهای معماری ایران بعد از اسلام دارای چهار سبک میباشد: خراسانی، رازی، آذری و اصفهانی. اوج ساخت مساجد در ایران در سبک رازی است. این سبک در دورۀ سلجوقی و در فلات مرکزی ایران به اوج خود رسید. در این میان، نام دو مسجدجامع اردستان و زواره در کنار مسجدجامع اصفهان از مهمترین بناهای این سبک و این دوره به شمار میآید. از عناصر شاخص و مشترک این دو مسجد و دلیل انتخاب آنها، یکسان بودن معمار، منطقۀ جغرافیایی یکسان و نزدیک بودن سال ساخت هر دو بنا میباشد. در این پژوهش، ابتدا ویژگیهای تزییناتی این دو مسجد و سپس با برشمردن ویژگیهای سبک معماری رازی و آذری، ارتباط تزیینات آنها با این سبکها بررسی میشود. شیوۀ پژوهش توصیفیتحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، از منابع کتابخانهای و بررسی میدانی بناهاست. نتایج حاصل از بررسی دو مسجد تأیید میکند که عناصر تزییناتی مسجد جامع اردستان بیشتر به ویژگیهای معماری دورۀ سلجوقی و سبک رازی و عناصر تزییناتی مسجدجامع زواره بیشتر به ویژگیهای معماری دورۀ ایلخانی و سبک آذری نزدیک میباشد. همچنین عناصر مشترکشان بیشتر در زمینه ساختاری و اختلافات آنها بیشتر در زمینه تزیینات است.
Mosques were established after Islam in different cities and different periods. In general, post-Islamic Iranian architectural methodology could be categorized under four styles, including Khorassani, Razi, Azari and Isfahani. The heyday of mosques construction in Iran occurred in the Razi style. This style reached its peak during the Seljuk period in the central plateau of Iran. In the meantime, the names of Ardestan and Zavareh mosques besides the Isfahan Grand Mosque are among the most important buildings constructed in this style and period. A significant common element in these two mosques and the reason for choosing the two is that their architect as well as their geographical area was the same, and the year of construction of both buildings was close to each other. In this research, the decorative features of these two mosques have been examined, and by enumerating the features of Razi and Azari styles, the relationship between the elements of the two mosques in these styles is examined. The research is based on descriptive-analytical methodology and the method of data collection based on library sources and field studies of the buildings. Results show that the decorative elements of Ardestan Mosque share more affinities with the Seljuk period and the Razi style, while the decorative elements of Zavareh Mosque do with the Ilkhanid era and the Azari style. Their common elements are mostly laid in their structures and their differences are more evident in the field of decorations.
ملخص الجهاز:
بررسي و مقايسٔە ت يينا مسجدجامع زواره و مسجدجامع اردسان نوع مقاله : با توجه به سبکهاي معماري رازي و آذري ترويجي * سيد محسن سجادي دوفصلنامه علمي هنرهايصناعي ايران تاريخ دريافت : ۱۴۰۰/۴/۲۱ تاريخ پذيرش: ۱۴۰۰/۶/۱۹ سال چهارم، شماره ۱، پياپي ۶ بهار و تابستان ۱۴۰۰ چکيده ١٢٩ بعد از اسلام، مساجد در شهرهاي مختلف و در دوره هاي مختلف تأسيس شدند.
در اين پژوهش ، ابتدا ويژگي هاي اين دو مسجد و پيشينۀ آنهـا، و سـپس عناصـر تزيينـاتي ماننـد تزيينـات محرابهـا، تزيينـات آجـري، تزيينات ايوان جنوبي ، گچ بري، کاشي کاري و آجر لعابدار در هر دو بررسي شده و اختلافـات و اشـتراکات هـر دو بنـا در زمينـۀ تزيينـات ذکـر گرديده و با برشمردن ويژگي هاي سبک معماري رازي و آذري و ارتباط دادن عناصر اين دو مسجد به اين سبک ها، انتساب آنها به دوره هاي ذکرشده در تاريخ مورد بررسي قرار گرفته است .
در دو کتاب هنر و معماري اسلامي (اتينگهاوزن و گرابر ۱۳۷۸) و تاريخ هنـر زواره ومسجدجامع اردستانباتوجه به سبک هايمعماريرازيوآذري ، معماري ايران در دورٔە اسلامي تأليف محمد يوسف کياني (۱۳۷۴) به اختصار به معرفي اين دو بنا پرداخته شده است .
از خصوصيات خاص محرابهاي مسجد دورٔە ايلخاني ، مي توان به حاشيۀ پهن بالاي محراب با نقوش اسليمي و آژده کاري آنها اشـاره کـرد ً که در محراب مسجدجامع زواره دقيقا اين سبک از تزيينات مشاهده مي شود.
با توجه به اين بررسي ، محراب مسجد اردستان داراي ويژگي هاي دورٔە سلجوقي و محـراب مسـجد زواره داراي ويژگي هاي دورٔە ايلخاني است .