خلاصة:
سابقه و هدف: روانشناسی مثبتنگر از شاخههای مهم روانشناسی است که در آن به جنبههای مثبت روانی انسان مانند بهباشی، شادکامی و تجربههای غرقگی پرداخته میشود. خوشبینی نیز از این دسته است و بسیاری از پژوهشهایی که دربارۀ خوشبینی انجام گرفته است نشان میدهد که افراد خوشبین در متغیّرهای روانشناختی وضعیت بهتری نسبت به دیگران دارند که این خود شاخصی از سلامت روانشناختی است. شاید بتوان گفت نزدیکترین مفهوم متناظر با خوشبینی در متون دینی «حسن ظن» است که معنای لغوی آن «خوشگمانی» است. هدف از این پژوهش بررسی حسن ظن بهعنوان شاخص سلامت روانشناختی از منظر صحیفۀ سجادیه و تبیین تفاوت آن با خوشبینی بود.
روش کار: مطالعۀ حاضر پژوهشی تحلیلی-تفسیری از نوع مطالعات کتابخانهای است که با مراجعه به آیات قرآن و روایات دیگر معصومان با تاکید بر صحیفۀ سجادیه و بررسی تطبیقی آن با یافتههای روانشناسی صورت گرفته است.
یافتهها: حسن ظن در صحیفۀ سجادیه مفهومی پربسامد است. برخلاف خوشبینی در روانشناسی که در دو حوزۀ فردی و انسانها نسبت به یکدیگر مفهوم مییابد، حسن ظن در صحیفۀ سجادیه در دو حوزۀ خدا و انسانها مد نظر قرار میگیرد.
نتیجهگیری: مهمترین وجوه نوآوری این پژوهش بررسی مفهوم حسن ظن در تمامی دعاهای صحیفۀ سجادیه و نیز استفادۀ تحلیلی از آیات قرآن و روایات جهت نشاندادن تاثیر حسن ظن بر سلامت روانشناختی بود. نتایج این مطالعه نشان میدهد که حسن ظن به خداوند و انسانها میتواند موجب ایجاد آرامش روحی، کاهش غم و اندوه و ارتباط بهتر با دیگران شود. این ویژگیها به نوبۀ خود سلامت روانشناختی را در پی دارد. با وجود برخی اشتراکات، دو مفهوم حسن ظن و خوشبینی تفاوتهایی نیز دارند. تفاوت عمده این است که در منابع دینی تاکید میشود که باید بهطور کامل به خداوند حسن ظن داشت؛ درحالیکه چنین نگاهی در روانشناسی دربارۀ خوشبینی علمی نیست. درمجموع، با عنایت به تفاوتهایی که بین این دو مفهوم وجود دارد، میتوان گفت مفهوم حسن ظن گستره و عمق فزونتری در مقایسه با خوشبینی دارد.
خلفیه البحث واهدافه: یعتبر علم النفس الایجابی من الفروع المهمه لعلم النفس، والتی یتم التعرض فیه للابعاد النفسیه الایجابیه للانسان، مثل الرفاه والسعاده وتجارب الغرق. ویعتبر التفاول من جمله هذه المجموعه، وتشیر الکثیر من البحوث التی اجریت حول التفاول الی ان الاشخاص المتفايلین هم فی حاله افضل من الاخرین فیما یرتبط بالمتغیرات النفسیه، وهذا بنفسه احد موشرات الصحه النفسیه. ولعله یمکن القول بان اقرب مفهوم معادل للتفاول فی النصوص الدینیه هو "حسن الظن" وهو واضح فی مدلوله اللغوی. والهدف من هذه الدراسه مطالعه حسن الظن باعتباره موشرا للصحه النفسیه من منظار الصحیفه السجادیه، وبیان فرقه عن التفاول.
منهجیه البحث: تعتبر الدراسه الحالیه من النوع التحلیلی-التفسیری، وهی من نوع الدراسات المکتبیه، وقد تم انجازها بالرجوع الی الایات القرانیه وروایات ساير المعصومین، مع التاکید علی الصحیفه السجادیه، ودراستها دراسه مقارنه مع معطیات علم النفس. ولم یلحظ مولفو المقاله ای تعارض للمنافع.
المعطیات: یعتبر حسن الظن فی الصحیفه السجادیه مفهوما متکررا جدا. بخلاف التفاول فی علم النفس الذی یجد معناه فقط فی مجالین الفردی وبین الناس فیما بینهم. فحسن الظن فی الصحیفه السجادیه یشمل مجالی الله والناس.
الاستنتاج: ان اهم الوجوه الابتکاریه لهذه الدراسه هی دراسه مفهوم حسن الظن فی جمیع ادعیه الصحیفه السجادیه، وکذلک الاستفاده التحلیلیه من الایات القرانیه والروایات بغرض الکشف عن مدی تاثیر حسن الظن علی الصحه النفسیه. وتشیر نتايج الدراسه الی ان حسن الظن بالله والناس یمکنه ان یودی الی خلق السکینه الروحیه، والتقلیل من الغم والحزن، وتحسین التواصل مع الاخرین. وتودی هذه الخصوصیات بدورها الی الصحه النفسیه. ورغم وجود بعض المشترکات بین مفهومی حسن الظن والتفاول فان هناک اختلافات بینهما. والاختلاف الاساسی بینهما والذی اکدت علیه المصادر الدینیه هو لزوم حسن الظن بالله بنحو تام، بینما لا تعتبر هذه النظره علمیه تجاه التفاول فی علم النفس. وفی المجموع فانه بملاحظه الاختلافات الموجوده بین هذین المفهومین فانه یمکن القول بان مفهوم حسن الظن اوسع واعمق بالقیاس الی التفاول.
Background and Objective: Positive psychology is one of important branches of psychology that investigates the psychological positive aspects of human such as well-being, welfare and experiences of flow. Optimism is of this kind of variables and many studies on optimism show that optimists have a better status in terms of psychological variables compared to others, which is one of indexes of mental health. It may be understood that the closest concept to optimism in religious contexts is “favorable opinion” meaning “good thoughts”. The objective of this study is to investigate “favorable opinion” as a mental health index from the perspective of Al-Sahifa Al-Sajjadiyya and explain its difference with optimism. Methods: This study was carried out using analytical and interpretive method by referring to the Quran verses and narrations of other infallibles with an emphasis on Al-Sahifa Al-Sajjadiyya and comparative analysis of the psychological findings. The authors declared no conflict of interest. Results: Favorable opinion has various concepts in Al-Sahifa Al-Sajjadiyya. In spite of optimism in psychology, which is interpreted from an “individual” and “human” perspective, favorable opinionin Al-Sahifa Al-Sajjadiyya is interpreted from a “God” and “Human” aspects. Conclusion: The most important innovative aspect of this research is studying the concept of favorable opinionin all supplications of Al-Sahifa Al-Sajjdiyya and interpretive use of the Quranic verses and narrations to show the influence of favorable opinionon mental health. Results of this study show that favorable opinion of God and human may cause spiritual peace, reduction of grief and better communication with the others. These features cause mental health. In spite of some common subscriptions, “favorable opinion” and “optimism” have some differences. A major difference between them, as emphasized in religious contexts is that the human must fully trust God while such a view is not a scientific approach about optimism in psychology. Finally, considering the differences between these two concepts, it may be concluded that the concept of “favorable opinion” is wider and deeper compared to optimism