خلاصة:
سنگنگارههای ساسانی تاکنون از منظرهای گوناگون موضوع پژوهشهای بیشماری بودهاند. در این میان آنچه تاکنون کمتر به آن توجه شده منظر این سنگنگارهها در زمان آفرینش و حیات اولیه آنهاست. این سوال از دو وجه قابل بررسی است: نسبت میان سنگنگارهها با محیط طبیعی و ساختهشده پیرامون خود، و پرداخت و جلوه نهایی این سنگنگارهها –که امروزه خاکستری و یکدستند. با اینکه در دهههای گذشته مساله رنگآمیزی سنگنگارههای هخامنشی دستمایه پژوهشهای قابلتوجهی بوده، کاربرد رنگ و رنگآمیزی در سنگنگارههای ساسانی تاکنون چندان مورد توجه قرار نگرفته است. آیا سنگنگارههای ساسانی اساسا پرداختی رنگین داشتند؟ چه رنگهایی بیشتر به کار میرفتند؟ میتوان رنگآمیزی این نگارهها را بازسازی کرد؟ با توجه به اینکه شناسایی شواهد مادی رنگ بر سنگنگارههای ساسانی هنوز به نتایج قطعی نینجامیده، در این پژوهش تلاش میشود با بررسی شواهد کاربرد رنگ در سایر هنرهای دوره ساسانی (موزائیککاری، نقاشیهای دیواری، گچبری و بافتهها) و نیز شواهد متنی برگرفته از منابع تاریخی، رنگهای غالب مورد استفاده در شمایلنگاری و هنر این دوران بازشناسی شده و در حد امکان پاسخی برای سوالهای طرح شده ارائه شود. در نهایت بر اساس مجموعه شواهد و دادهها، چنین نتیجه گرفته میشود که سنگنگارههای ساسانی در تداوم سنت رنگآمیزی سنگنگارهها در ایران باستان، که سابقه آن دست کم به دوران عیلام نو میرسد و تا دوره قاجار تداوم داشته، بیتردید پرداختی رنگین داشتهاند و با توجه به نزدیکی بسیار میان سه عرصه نقاشی دیواری، گچبری و سنگنگارهها، میتوان به بازسازی نسبی از چهره رنگین نخستین آنها بر اساس رنگبندی نقاشیهای دیواری و گچبریها دست یافت.
The study of Sasanian monumental rock reliefs has a long tradition. Nevertheless, one major issue still remains unattended: how did these reliefs appear to ancient viewers? This broad question can be considered from at least two different angles: firstly, the relationship between the reliefs and their built and natural environment and secondly the original appearance of the reliefs, which now appear to us a grey rocky surfaces. While the issue of polychromy in the Achaemenid rock art and architecture has been subject of intensive studies, it has not attracted much attention among the scholars of Sasanian art and archaeology. Were these monuments decorated with color in their original form? If so, what colors were most commonly used? Can we reconstruct the colorful image of these reliefs? While empirical evidence of coloring has not been documented on Sasanian reliefs yet, examination of literary evidence available as well as evidence of polychromy in other forms of Sasanian art, such as wall paintings, textiles, mosaics and stucco decorations provide valuable data on the subject and can relatively elucidate the Sasanian palette. Based on a such variety of evidence, as well as the long tradition of polychromy in ancient Iran at least from the Neo-Elamite to the Qajar period, it is indeed apparent that Sasanian rock reliefs were colorful images standing out against their rocky background. Considering the close relation between three domains of wall painting, stucco decorating and rock reliefs, colorful appearance of Sasanian rock reliefs can be relatively reconstructed.
ملخص الجهاز:
در نهايت بر اساس مجموعه شواهد و داده ها، چنين نتيجه گرفته مي شود که سنگ نگاره هاي ساساني در تداوم سنت رنگ آميزي سنگ نگاره ها در ايران باستان ، که سابقه آن دست کم به دوران عيلام نو مي رسد و تا دوره قاجار نيز تداوم داشته ، بي ترديد پرداختي رنگين داشته اند و با توجه به نزديکي بسيار ميان سه عرصه نقاشي ديواري ، گچبري و سنگ نگاره ها، مي توان به يک بازسازي نسبي از چهره رنگين نخستين آنها بر اساس شواهد مورد اشاره دست يافت .
آيا سنگ نگاره هاي ساساني اساسا پرداختي رنگين داشتند؟ اگر اينچنين بوده ، چه رنگ هايي بيشتر به کار مي رفتند و آيا مي توان رنگ آميزي اين نقوش را بازسازي کرد؟ در اين پژوهش با استفاده از شواهد کاربرد رنگ در ساير هنرهاي دوره ساساني (موزائيک کاري ، نقاشي هاي ديواري ، گچبري و پارچه ها و منسوجات ) و نيز شواهد متني مستقيم و غيرمستقيم برگرفته از منابع تاريخي سعي مي شود رنگ هاي غالب مورد استفاده در شمايل نگاري و هنر اين دوران بازشناسي و در حد امکان پاسخي براي سوال هاي طرح شده ارائه شود.