خلاصة:
از دﯾﺮﺑﺎز در ﻗﻠﻤﺮو ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺮور ﻗﻮﻣﺲ، ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﮕﺎن و ﺷﺎﻋﺮان ﺳـﺘﺮﮔﯽ ﺑﺎﻟﯿـﺪه و ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎم ﺗﺎﺑﻨـﺎک ﺑﺮﺧـﯽ از آﻧـﺎن ﺑـﺮ ﺗـﺎرک ﺗـﺎرﯾﺦ زرﯾـﻦ اﯾـﻦ دﯾـﺎر ﭼـﻮن ﺧﻮرﺷﯿﺪی ﻣﯽدرﺧﺸﺪ و آﺛﺎر ﮔﺮانﺳﻨﮓ آﻧﺎن، زﯾﻮر و زﯾﻨـﺖ آرای ﮐﺘـﺎب ﺗـﺎرﯾﺦ ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﻗﻮﻣﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺷﺮح ﺣﺎل، زﻧﺪﮔﯽ و آﺛﺎر ﺑﺮﺧﯽ از آن ﺑﺰرﮔﺎن را ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑـﺎ اﺳـﺘﻨﺎد ﺑـﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻘﻦ ﺑﻪ رﺷـﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾـﺮ درآورده و ﺑـﻪ ﻣﺮدﻣـﺎن ﺧﺮدﻣﻨـﺪ و داﻧـﺶ دوﺳـﺖ ﻣﻌﺮﻓـﯽ
ﮐﺮدهاﻧﺪ. وﻟﯽ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن ﺧﯿﻞ ﻋﻈﯿﻤﯽ از آن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﺮوران ﻓﺮﻫﯿﺨﺘـﻪ در ﻻﺑـﻪ ﻻی ﻧﺴـﺦ ﺧﻄﯽ ﻣﻬﺠﻮر و ﻣﺨﻔﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﺑﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ آن ﺑـﺮگ ﻫـﺎی ﮐﻬﻨﺴﺎل، ﭼﻬﺮة ﺗﺎﺑﻨﺎک آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آﺛﺎر ﻧﻔﯿﺲﺷﺎن از ﮔﺮد اﯾﺎم زدوده ﺷـﻮد و ﺑـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ
ﻓﺮﻫﻨﮓ دوﺳﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﺮور ﮐﺸﻮر ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﺮدم ﻓﻬﯿﻢ اﺳﺘﺎن ﺳﻤﻨﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﻮﻧﺪ. اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻗﺼﺪ دارد ﺿﻤﻦ ﻣﻌﺮﻓﯽ و ﺑﯿﺎن ﺷﺮح ﺣﺎل ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺷﺎﻋﺮان ﮔﻤﻨﺎم ﻗـﻮﻣﺲ ﮐﻪ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن آﻧﺎن از ﺧﻼل ﻧﺴﺦ ﺧﻄﯽ اﺳﺘﺨﺮاج و درﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه، ﺳﺮودهﻫﺎی ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪ آﻧـﺎن ا ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﯽ ﮐﻨﺪ.
ملخص الجهاز:
اين چند بيت از اوست : پيش اغيارم ز مجلس راند، خواري را ببين غير بـازم مـيبـرد، بـياعتبـاري را ببـين با وجود بيکسي خويش و اسـتغناي يـار دارم اميــد وصــالي اميــدواري را ببــين * * * قاصــد پــي دل خــون بــه مــن رســد گويــد ز پــيش خــود ســخن ناشــنوده را (خلاصه الاشعار، شماره ٢٤٤: برگ ٢١) نويسندة عرفات العاشقين از تذکره نويسان دوره صـفويه ، خيلـي مختصـر بـه معرفـي بسطامي پرداخته و نوشته است «نقل مجلس شيرين کلامي، وصالي بسـطامي از شـعراي دقيق فکر خوش بيان بوده » (اوحدي بلياني ١٣٨٩: ٤٦٠٧/٧) در يکـي از نسـخ خطـي کتابخانـه مجلـس شـوراي اسـلامي موسـوم بـه «جنـگ » سروده هاي زير را از وصالي بسطامي بدون شرح حال شاعر نوشته است : بس که سوز هجر کاهد جسم افگار مـرا ميتوان ديـد از بـرون ، داغ دل زار مـرا با دل پر حسرت از دنيا وصـالي مـيروم مهرباني کـو کـه آرد بـر سـرم يـار مـرا (جنگ ، ش ٤٣٤: برگ ٨٧) اوحدي بلياني، فقط بيت اول سروده مزبور را نوشـته اسـت .