خلاصة:
در جنگ جهانی اول، ایران بهرغم اعلام موضع بیطرفی، به صحنه درگیری بین نیروهای روس و انگلیس از یک طرف و عثمانی و آلمان از طرف دیگر تبدیل شد. روسها بهمنظور ضربه زدن به عثمانیها و اشغال بینالنهرین و همچنین رسیدن به نیروهای انگلیسی، که متحدشان بودند، به غرب ایران لشکرکشی کردند. در مقابل عثمانیها و آلمانها نیز برای مقابله با آنها اقداماتی انجام دادند، از جمله کمکهای مالی و تسلیحاتی به غلامرضاخان والی پشتکوه، ولی در عمل والی موضع خود را تغییر داد و اعلام بیطرفی کرد. بر عکس این بیعملی و اعلام بی طرفی والی، عشایر و ایلات منطقه که قلمرو خود را تحت خطر و مواجه با یورش روسها می دیدند با بسیج نیروهای رزمی خود به مقابله با این سیل ویرانگر برخاسته و توانستند آنها را در قلمرو خود نابود کنند و عده ای از آنها را به اسارت بگیرند. در این مقاله تلاش شده تا بر اساس شواهد تاریخ بومی (تاریخ شفاهی )که هنوز توسط افراد و نوادگان عشایر منطقه سینه به سینه محفوظ مانده ابعاد این بخش از تاریخ و نقش عشایر در جلوگیری از ورود نیروهای اشغالگر روس به این منطقه روشن شود.
ملخص الجهاز:
در نبود اين اسناد دسته اول رجوع به منابع تاريخي که بصورت جسته و گريخته در مورد تحولات منطقه غرب ايران پرداخته ميتواند راهگشا باشد، اين منابع تاريخي در مورد اين درگيري ها سکوت کرده اند و اطلاعاتي به دست نميدهند زيرا بيشتر به موضوعات کلي پرداخته اند و کمتر به ٢ - با اين اقدام در صدد اين بودند که با دور زدن اين ناحيه نيروهاي عثماني و آلماني که تنگه مهم و استراتژي پاطاق را در اختيار داشتند دور بزنند و از دو سو آنها را محاصره کنند يا اينکه به نيروهاي انگليسي در جنوب بين النهرين بپيوندند که در اين زمان تحت فشار و محاصره شديد نظامي عثمانيها قرار داشتند.
3 احوالات دروني مناطق درگيرپرداخته اند از جمله اين منابع سرگذشت حيرت انگيز(ملکزاده هيربد١٣٢٨)؛طوفان بر فراز ايران (احرار١٣٥٢)وايراندرجنگ جهاني اول (ميروشنکف ١٣٤٤) خاطرات دولت موقت (نظام السلطنه مافي١٣٧٩) و ايران و جنگ جهاني اول (اتابکي١٣٨٧)، برخي ديگر به اقداماتي که علما براي مقابله با هجوم روس ها انجام داده اند پرداخته اند (نظام الدين زاده ١٣٧٧)، فن ميکوش در کتاب واسموس که به زندگي و اقدامات اين افسر آلماني در ايران در طي جنگ جهاني اول مي پردازد به سفر و ملاقات وي با والي پشتکوه و همچنين مساعدت هايش به والي در ازاي گذاشتن نيرو در اختيار آلمان ها مي پردازد( فن ميکوش ١٣٧٧)، نين درماير در کتاب زير آسمان سوزان ايران نيز اطلاعاتي در مورد اقدامات آلمانها و واسموس ارايه کرده است (نين درماير ١٣٦٣).