خلاصة:
شیخ طوسی در کتاب امالی گزارش جابر بن عبدالله انصاری از لوح فاطمه السّلام علیها را از استاد خود ابومحمد فحام نقل کرده است. انتهای حدیث به ابری سفید اشاره دارد که با زبان عربی فصیح به طوری که جن و انس شرق و غرب، آن را میشنود حضرت حجت علیه السّلام را معرفی میکند. با توجه به گزارشهای متعدد حدیث لوح این گزارش با توجه به فقره پایانی آن، که از یک اعجاز سخن میراند، صحت و عدم صحت آن و انتساب آن به میراث شیعی، درخور توجه است.
نوشتار پیش رو که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است، در صدد بررسی این قسمت از روایت است. نتایج به دست آمده، حکایت دارد که روایت، ضعف سندی دارد و علاوه بر آن، فقره پایانی روایت در دیگر احادیث لوح ذکر نشده است و با قرائنی، احتمال انتقال انتهای متن آن از اهل سنت به متون شیعی وجود دارد.
ملخص الجهاز:
بررسی یک گزارش ویژه از حدیث لوح (وَالْخَلَفُ مُحَمَّدٌ يَخْرُجُ فِي آخرالزمان عَلَى رأسه غَمَامَةٌ بَيْضَاءُ تُظِلُّهُ مِنَ الشَّمْسِ) مسلم کامیاب 1 چکیده شیخ طوسی در کتاب امالی گزارش جابر بن عبدالله انصاری از لوح فاطمه؟عها؟ را از استاد خود ابومحمد فحام نقل کرده است.
از آنجا که عبارت مذکور دارای نوعی اعجاز و کرامت در معرفی حضرت است، چند سؤال قابل طرح است؛ از جمله اعتبار سندی این گزارش چگونه قابل ارزیابی است؟ بررسی روایات هم خانواده حدیث لوح مؤید این گزارش است یا نه؟ آیا قرائن و شواهدی بر غیر شیعی بودن این گزارش وجود دارد؟ آنچه در این نوشتار خواهد آمد، بررسی این روایت در منابع اسلامی و همچنین انطباق آن با بنمایههای اعتقادی شیعه به منظور تبیین این جریان با روش توصیفی-تحلیلی است؛ از این رو نوشتار پیش رو در صدد پاسخ به سوالات مذکور است.
در اصطلاح، امالی غالباً عناوین برخی کتب حدیثی است که احادیث شنیده شده از املای شیخ، چه از حفظ و چه از روی کتابش، در آن درج شده است» (تهرانی، الذربعه، ج2، ص305)؛ به عبارتی دیگر امالی غالباً به کتاب حدیثی اطلاق میشود که شیخ حدیث در مجالس متعدد آن را املا کرده است و از این رو، آن را «مجالس» نیز مینامند» (مدیر شانهچی، علم الحدیث و درایه الحدیث، ص30 و 31).
بنابراین این شکل حدیث، با حدیث لوح منقول در امالی همخوانی و مشابهت دارد و در منابع امامیه آمده است؛ اما اصل آن نه تنها روایت نیست، بلکه متنی از اهل سنت است.