خلاصة:
منطقۀ پشتکوه از مناطق استراتژیکی ایران در مرزهای غربی محسوب میشد و والیان فیلی یکی از حکومتهای محلی ایران که از دوره صفویه به بعد در لرستان پیشکوه و پشتکوه حکمرانی داشتند، در عصر قاجار از سوی حکومت مرکزی بر آن حکمرانی مینمودند. این پژوهش در پی یافتن پاسخ این پرسش است که: تحولات مرزهای غربی ایران در سرحد پشتکوه و در عصر قاجار به چه صورت بوده است؟ یافتههای این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر اسناد و نقشههای تاریخی و منابع کتابخانهای انجام شد، نشاندهندۀ این امر بود که در عصر قاجار سرحد پشتکوه واقع در مرزهای غربی ایران، به واسطۀ وجود مناطق استراتژیکی از قبیل اراضی صیفی و ملخطاوی، رودهای مرزی کنجانچم، گاوی و چنگوله، منطقۀ باغسائی و معادن نمک پشتکوه شاهد تغییر و تحولات نسبی بوده است. در این دوره منطقۀ پشتکوه بهواسطۀ قدرت نظامی والیان آن و حضور موثر ایلات و طوایف این منطقه، نه تنها بدون تغییر باقی ماند، بلکه قلمرو جغرافیایی ایران بخشی از محال جسان، بدره، زرباطیه و ترساق در خاک عثمانی را در بر میگرفت.
The Poshtkouh region was considered a strategic area in the western boundaries of Iran, and the Feyli governors who had ruled Pishkouh and Poshtkouh in Lorestan as local governors since the Safavid Dynasty were selected by the central government to rule the region. The present study aimed to investigate the following question: what were the changes occurring on the western boundaries of Iran in Poshtkouh during the Qajar era?The study employed a descriptive-analytical methodology by relying on historical documents and maps and library resources, and the findings showed that the Poshtkouh region in the western boundaries of Iran witnessed relative changes in the Qajar Era due to the presence of strategic areas like the Seifi and Malkhatavi lands, border rivers like Konjancham, Gavi, and Changouleh, the Baghsaei region, and the salt mines of Poshtkouh. In this period, the Poshtkouh region did not suffer changes due to the military strength of its governors and the effective presence of the Tribes and clans of the region, and its geographical domain included parts of the Jassan, Badra, Zurbatiyah, and Tursaq in the Ottoman land.
ملخص الجهاز:
این پژوهش در پی یافتن پاسخ این پرسش است که : تحولات مرزهای غربی ایـران در سـرحد پشتکوه و در عصر قاجار به چه صورت بوده است ؟ یافته های این پژوهش که با روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بـر اسـناد و نقشـه هـای تاریخی و منابع کتابخانه ای انجام شد، نشان دهندة این امر بود که در عصـر قاجـار سـرحد پشتکوه واقع در مرزهای غربی ایران ، به واسطة وجود مناطق اسـتراتژیکی از قبیـل اراضـی صیفی و ملخطاوی ، رودهای مرزی کُنجانچم ، گاوی و چَنگوله ، منطقـة باغسـائی و معـادن نمک پشتکوه شاهد تغییر و تحولات نسبی بوده است .
/١٨٣٨-١٩٢٨)» (نـورائی و مهمـان نـواز، ١٣٩١) و «اخـتلاف ایران و عثمانی بر سر شهر باغسائی » (بصیرت منش و مرادی مقدم ، ١٣٩٨) یک منطقة خاص از سرحد پشتکوه بررسی شده است و در برخی از پژوهش ها همچون «تحلیلی بر مناقشات مرزی ایران با عثمانی و عراق در نوار مرزی ایلام » (اکبری و یاری ، ١٣٩٤) و «نقش والیـان ایلام در حفظ امنیت و دفاع از مرزهای ایـران زمـین » (مـرادی مقـدم ، ١٣٨٧) بیشـتر جنبـة سیاسی و نظامی روبدادها مدنظر بوده است و تغییر و تحولات مرزی سرحد پشتکوه مـورد توجه قرار نگرفته است .
محمدحسین میرزا صاحب اختیـار سـرحدات عـراقین عرب و عجم که پس از مرگ شاهزاده محمدعلی میرزا دولتشاه از سوی فتحعلی شاه قاجـار به جانشینی پدرش منصوب شده بود، به یاری والیان و حکام سرحدی ایران شهرهای مهـم محال مرزی عثمانی در مجاورت پشتکوه از جمله مَندلیج (مندلی )، جَسان ، بادرائی (بدره ) و زُرباطیه را تصرف کرد (خاوری شیرازی ، ١٣٨٠، ج١: ٥٦٦-٥٦٧) و در سال بعد، این محـال مرزی را در ازای دریافت باج و با شرایطی سنگین به داوودپاشا والی بغـداد واگـذار نمـود (همان : ٥٧٥-٥٧٧).