خلاصة:
در منابع رجالی، جغرافیایی و تاریخی از پنج مکان در شهر بغداد که نام «شونیزیه» داشته اند، یاد شده: گورستان شونیزیه، مسجد شونیزیه، رِباط شونیزیه، محله شونیزیه و خانقاه شونیزیه. از این میان، گورستان و سپس رِباط بسامد بیشتری در این منابع دارند. با این همه، آنچه در منابع صوفیانه بازتاب بیشتری یافته، مسجد و سپس گورستان شونیزیه است. صوفیان نامداری با مسجد شونیزیه پیوند داشته و پس از وفات در گورستان مجاور آن به خاک سپرده شده اند. در این مقاله ضمن بررسی تاریخی و موضع نگاری این مکانها، نقش و جایگاه مسجد و گورستان شونیزیه در تاریخ تصوف بررسی خواهد شد. بر پایه یافتهها میتوان گفت که از حیث تاریخی گورستان شونیزیه از همه کهنتر، و نزد صوفیه مسجد شونیزیه دارای شهرت و محبوبیت بیشتری بودهاست. گورستان و مسجد دستکم تا سده هشتم برقرار بوده، ولی از آن زمان به دلایلی که بر ما پیدا نیست، بهمرور از رونق و اشتهار افتادهاند. با وجود اطلاع از مکانهایی به نام رباط، محله و خانقاه شونیزیه، این جایها هرگز به پای شهرت گورستان و مسجد شونیزیه نرسیدند.
The term “Shuniziyya” is derived from Persian term “Shuniz” (Nigella Sativa) that frequently mentioned throughout Sufi writings. According to the biographers, geographers, and historians, Shuniziyya is the name of five places in Baghdad: the cemetery, mosque, convent, district and the monastery of Shuniziyya. But the Shuniziyya cemetery and mosque are mentioned in Sufi writings more than others. Famous Sufis who had close ties with Shuniziyya mosque were buried in the Shuniziyya cemetery. In spite of the fact that the mosque was distinguished and characterized by Sufi congregations, and the cemetery was well known in the history of Sufism, but their history, geography, and situation in Sufism have not been examined so far. The present study focuses on so-called locations as Shuniziyya and particularly studied the situation and significance of Shuniziyya mosque and cemetery in the history of Sufism.
ملخص الجهاز:
این واژه در منابع اسلامی، چنان که در مقدمه اجمالا اشاره شد، به ترتیب تاریخی به پنج مکان در شهر بغداد اطلاق شده است : گورستان شونیزیه ، مسجد شونیزیه ، رباط شونیزیه ، محله شونیزیه و خانقاه شونیزیه .
٦. مقابر قریش ، واقع در شمال غربی بغداد، دست کم از نیمه نخست سده دوم هجری وجود داشته است و گویا بزرگان خاندان عباسی و اشراف در این گورستان دفن میشده اند.
از آن جا که برخی از منابع متقدم سنی از دفن امام کاظم (ع ) در مقابر الشونیزیه (الشونیزیین ) سخن به میان آورده اند (ابن خلکان ، ٣١٠/٥؛ ذهبی، ٣٧٥/٦)، بعضی از منابع متأخر شیعی در معرض این اشتباه قرار گرفته اند که کاظمین فعلی همان شونیزیه (شونیزه ) قدیم بوده است (به عنوان نمونه ، افضل الملک ، ١١٧، ١٢١)؛ در حالیکه کاظمین بخشی از مقابر قریش بوده است و چنان که در ادامه مقاله بیان خواهد شد، گورستان شونیزیه نیز در جنوب غربی بغداد _و نه نامیده میشده است .
برخی از منابع برای تعیین موقعیت گورستان شونیزیه آن را در آن سوی محله توثه دانسته اند که از محلات غربی بغداد بوده و در نزدیکی نهر عیسی و مقابل یکی از پل های روی این رودخانه به نام «جسر الشّوک» جای داشته است .
٢٦ بر اساس گزارش دیگری که به نیمه سده پنجم مربوط میشود و در یکی از ذیل های تاریخ بغداد خطیب بغدادی آمده ، در نزدیکی شونیزیه ، دروازه ای به نام «درب مقبره » نیز وجود داشته است .