خلاصة:
هدف این مقاله بررسی پدیده زیارت و عوامل رونق گیری این پدیده در جامعه ایران، در سالهای اخیر است. در این مقاله در ابتدا نشان دادهشده است که به گزارش تحقیقات و پیمایشهای انجامشده در جامعه ایران علیرغم نرخ کاهشی عبادات و مناسک جمعی، زیارت و سفرهای زیارتی روند رو به رشدی داشتهاند. در ادامه برای بررسی علل این رشد، به بررسی مقالاتی که در سالهای اخیر زیارت را در جامعه ایران بررسی کردهاند، پرداختهایم و با توجه به کارهای تجربی و دستهبندیهای که در پایان برای گونه شناسی زائران ارائهشده است و نیز با توجه به مبانی نظری موضوع، به فراترکیبی از گونه شناسی زائران پرداخته و دلایل رونق گرفتن زیارت را در جامعه ایران، بررسی میکنیم. یافتههای مقاله با رسیدن به سه دستهبندی از زوار (زائر سنتی، زائر- گردشگر و زائر معنویتگرا) حاکی از آن است که راحتتر انجام شدن سفرها و نیز گسترش امکانات تفریحی در مقاصد زیارتی، ازجمله دلایل رونق سفرهای زیارتی است. از سوی دیگر، ما با پدیدهای معنوی نیز روبرو هستیم که فارغ از فرم و شکلی خاص، در جستوجوی خلوت انس و آرامشی است تا معنایی را که افراد در زندگی روزمره خویش در دنیای مدرن ازدستدادهاند، به آنها بازگرداند که این عامل نیز عامل مهمی در اقبال به سفرهای زیارتی است.
ملخص الجهاز:
(پویافر 1398) در این مقاله در پی پاسخ به این پرسش هستیم که با توجه به نتایج بررسی وضعیت دینداری در ایران و پیمایشهای انجامشده در این زمینه و باوجود پایین آمدن نسبی شاخصهای دینداری در ایران و بهخصوص شاخصهای عبادات جمعی، به چه دلیل زیارت و سفرهای زیارتی همچنان پررونق بوده و روند افزایشی در این شاخصها نشان دادهشده است؟ آیا میتوان افزایش زائرین و سفرهای زیارتی را بهعنوان افزایش روحیه دینداری در نظر گرفت و یا اینکه این افزایش را میتوان به عوامل دیگری غیر از دینداری نسبت داد؟ آیا میتوان از تغییر شکل دینی در جامعه ایران و ظهور نوعی دین سیال، بیشکل و درحرکت سخن گفت؟ مبانی نظری و چارچوب مفهومی پدیده زیارت با مفهوم امر قدسی و دین در ارتباط است.
(طالبی، براق علی پور، 1394) در پژوهش دیگری با عنوان «فراسوی دوگانه زائر- گردشگر گونه شناسی تجربه سفر زائران» که توسط نودهی و همکارانش (1394) انجام شد، با مرور بر تکثر موجود در صورتبندیهای دینداری و سـفرهای زیـارتی و بـا فـرض اینکه زیارت و آداب آن، بخشی از دینداری افراد است، از طریق تنقیح و تشریح تیپهای مختلف زائران امام رضا (ع) به این پرسش پاسخ میدهد: کدام صورتبندی (تلفیقی)، بیشترین انطباق و تناسب را با زائران مرقد امام رضا (ع) داراست.
به تعبیر دیگر به دنبال فهم این موضوع هستند که آیا تغییرات در یک کنش سنتی مانند زیارت را میتوان در جامعه با تحولات مدرنیته ارتباط داد؟ این تحقیق هم به روش کیفی و با تکیهبر دیدگاههای مردمنگاری انجامشده است.