خلاصة:
ابریشم یکی از کالاهای صادراتی ایران از گذشتههای دور،به ویژه از زمان صفویه تا اواخر دورهء قاجاریه بوده است.این محصول در عصر قاجار از نظر تولید،کمیت و کیفیت فراز و نشیبهای بسیار داشته است؛با وجود این نباید نقش و اهمیت بنیادی آن را در تجارت ایران نادیده گرفت.ابریشم در کنار محصولات دیگر نظیرپنبه و پوست،نقش مهمی در مناسبات بازرگانی ایران داشته است.بخشی از تجارت ابریشم ایران از راه بندرعباس و بندر بوشهر انجام میشد.همچنین به دلیل نزدیکی مناطق ابریشم خیز شمال ایران به ویژه گیلان(کانون ابریشم ایران)به روسیه و وجود راه آبی دریای خزر و راههای خشکی نظیر تبریز-جلفا-ایروان-تفلیس و یا تبریز-خوی-ارزروم-طرابوزان،بخش عمدهای از تجارت ابریشم از این راهها انجام میشد؛به همین دلیل در این تحقیق کوشش شده با استفاده از اسناد به جای مانده از دورهء قاجاریه و آثاری که در این عصر دربارهء ابریشم ایران نگاشته شده است،دادههای آماری ابریشم و تجارت آن از راه دریای خزر میان سالهای3421-7231 ق 8281/-9091 م.ارزیابی و تحلیل شود.
ملخص الجهاز:
"پیله از آن به تدریج از مرو به گرگان و طبرستان(مازندران)و بعد از آن به گیلان و سپس به مناطق مرکزی ایران راه یافت؛به گونهای که از قرن چهارم تا دهم هجری قمری کرم ابریشم در اغلب
6531،ص 082-382)و این خود گویای فعالیت عثمانیها در امر تولید ابریشم ایران بود.
میان رعایا و بازرگانان گیلان و اتباع روسی برای تجارت و فروش تخم نوغان قراردادی بسته
(فروش تخم نوغان نامناسب و فاسد شده)،پرداخت نکردن به موقع بهای تخم نوغان به بازرگانان و اعتراض اهالی نسبت به قیمت پله از مشکلاتی بود که دولت مرکزی را وادار کرد برای تنظیم امور ابریشم و
واردات تخم نوغان از عثمانی تولید این محصول رشد پیدا کرد و میرزا محمود خان ناصر الملک در این
زمینه بسیار کوشید(همان،ص 52)،البته اسنادی موجود است که بیانگر مشکلات خرید و فروش تخم نوغان و پیلهء ابریشم و اعتراض اهالی و بازرگانان در مورد تجارت ابریشم است که به نمونههایی از آن اشاره شد.
مسیوکانکلاری یونانی تبعهء فرانسه بود که در امر تجارت تخم نوغان و ابریشم فعالیت داشت.
ادارهء مرکزی شرکت میلان،برای خرید و فروش تخم نوغان و ابریشم در قراردادی با دولت علیهء ایران در
رشت شعبهای دایر کرد و در تجارت ابریشم ایران به ویژه گیلان به فعالیت پرداخت.
وارد کردن تخم نوغان به ایران نقش داشتند و مقداری از ابریشم ایران نیز به آن کشور صادر میشد.
مراکزی فروش تخم نوغان که محل تولید ابریشم هم بود شامل رشت، لاهیجان(گیلان)،بار فروش و ساری(در مازندران)،بجنورد،سبزوار و تربت(در خراسان)و کاشان و یزد
32(به تصویر صفحه مراجعه شود) -سند زیر در مورد شرکت ایتالیایی میلان و فعالیت این شرکت در تجارت ابریشم گیلان است."