خلاصة:
گفتار «پراکندگی در مقوله قید»، پس از مقدمهای کوتاه، در سه مبحث به ترتیب زیر تهیه و تنظیم شده است:مبحث اول: تعریفهای مختلف قید از دیدگاه دستورنویسان کهن و نو و ارزیابی نقاط قوت و ضعف هر یک.مبحث دوم: اختلاف دیدگاه کارشناسان فن دستور زبان دربارة قید، که تنه اصلی مقاله را دربرمیگیرد. در این بخش، اختلاف دیدگاه صاحبنظران زبان پیرامون مفاهیم قیدی طبق شواهد و قراین کافی، بهطور جامع و دقیق بحث و بررسی شده است.مبحث سوم: بخش شاخصهاست و آن معرفی پیشگامان قید از حیث دستور تاریخی، معیار، ساختاری، علمی، گشتاری و سایر موارد است که شناخت نظریه این عزیزان خالی از لطف نیست.مقاله با یک نتیجهگیری کلی از مباحث یادشده به پایان میرسد.
ملخص الجهاز:
"10- چند مفهوم نو و تا حدودی ناآشنا و دور از ذهن از زبان چندتن از کارشناسان معروف دستور زبان الف) به نظر، به گمان: قید مطابقه (ارژنگ 1381 : 91) همچنین، نیز، هم: قید افزایش (همان : 93) دیر و زود: قید کیفیت (همان : 88) با اندوه فراوان: قید نگرش (همان : 91) اندکاندک: قید کیفیت (همان : 88) ب) هرگز، هیچ: قید شماره (فرشیدورد 1381 : 35) تقننا و تیمما: قید مقصود (همان : 36) شرقا، غربا: قید جهت (همان : 35) کتبا و قلما: قید وسیله (همان : 36) العیاذبالله: قید نفی (همان : 36) ج) در تاریکی: قید وضعیت (مشکوةالدینی 1373 : 234) برای: قید منظور و هدف (همان : 235) ولی و اما: قید تقابل و تباین (همان: 236) خانه به خانه: قید دقت (همان : 234) بالاخره: قید نتیجه و حاصل (همان : 236) * * * بخش سوم: پیشگامان عالم قید پیشگامان مقوله قید از حیث کثرت در معانی و مفاهیم نو: غلامرضا ارژنگ، خسرو فرشیدورد پیشگامان مقوله قید از حیث دستور تاریخی زبان: محسن ابوالقاسمی، پرویز ناتل خانلری پیشگامان مقوله قید از حیث دستور زبان معیار: تقی وحیدیان کامیار، غلامرضا ارژنگ پیشگامان مقوله قید از حیث توصیف ساختاری زبان: محمدرضا باطنی پیشگامان مقوله قید از حیث معادلسازی مفاهیم: محمد خزائلی پیشگامان مقوله قید از حیث مبانی علمی: احمد شفایی پیشگامان مقوله قید از حیث مردمی: احمدی گیوی پیشگامان مقوله قید از حیث گستردگی مطالب: خسرو فرشیدورد (وصف قید در 173 صفحه) پیشگامان مقوله قید از حیث قدمت و کهنگی: پرویز ناتل خانلری (قدیمیترین تعریف) پیشگامان مقوله قید از حیث کمیت مفاهیم: پرویز ناتل خانلری (با ذکر سه مورد: قید مکان، زمان، حالت) پیشگامان مقوله قید از حیث ایجاز در معرفی قید: غلامرضا ارژنگ، علی مرزبانراد پیشگامان مقوله قید از حیث شیوایی و رسایی در معرفی قید: تقی وحیدیان کامیار (معرفی قید به صورت مختصر و مفید) پیشگامان مقوله قید از حیث شخصیتبخشی: محمدرضا باطنی پیشگامان مقوله قید براساس نظریه زبانگشتاری: مهدی مشکوةالدینی پیشگامان مقوله قید از حیث کثرت در ذکر شواهد: تقی وحیدیان کامیار (وی برای معرفی قیدهای مشترک با صفت، حدود یکصد شاهد مثال ذکر کرده است)."