خلاصة:
پژوهش حاضر به مطالع? نقش مای? زن بر روی مهرهای ایران دور? پیش از اسلام می پردازد. استفاده از مهر در ایران از قدیمی ترین زمان بسیار معمول بوده است و نمونه های بسیاری از این نوع اشیاء را می توان در نقاط مختلف ایران یافت. استفاده از نقش مایه زن را نمی توان یک روش متداول در تزئین مهرها محسوب نمود؛ اگر چه نمونه هایی متعدد از مهرهای تزیین شده با نقش زن یافت شده اند. این مقاله به بررسی و طبقه بندی این گونه از مهرها می پردازد. علاوه بر بررسی نقوش، مقایسه و تحلیل این تصاویر با متون مکتوب و نیز باورهای رایج در مورد زنان ایران باستان صورت می گیرد. به نظر می رسد در دوره عیلامی و پرتو عیلامی زنان نقش بسیار مهمی در فعالیت های روزمره ایفا می نموده اند و از جایگاه اجتماعی مهمی در جامعه برخوردار بوده اند. در دور? هخامنشی زنان از حقوق اجتماعی مشخصی بهره مند بودند اما بر روی مهرها تصویر آنان در قالب الهگان مقدس است که به شکل شخص ملکه نمایان می شود. در دوره ساسانی آمیزه ای از گرایش های دو دوره گذشته نسبت به هویت اجتماعی زن در تصاویر نمایان می شود. بر روی مهرهای ساسانی ملکه نه تنها به عنوان نمادی از آناهیتا بلکه به عنوان شخصیتی محوری در پادشاهی ساسانی ظاهر شده، تنها یا در کنار پادشاه نشان داده می شود.
ملخص الجهاز:
آنان را در کارگاه ها هم میتوان یافت ، ایشان بر نشیمن گاه های چوب کوتاه یا بر سطح زمین نشسته اند و اغلب مشغول ریسیدن نخ هستند(هینتس ، ١٣٨٢: ٣٠- ٣٢) چنین تصاویری را میتوان به وضوح نشان دهنده فعالیت های اجتماعی زنان دانست و استنباط نمود که برخی از کارها و امور روزمره در جوامع کهن مختص زنان بوده است چرا که در هیچ یک از مهرهای یافت شده نمیتوان مردان را در حال نخ ریسی و یا کوزه گری مشاهده کرد(تصویر ١).
تصویر٢: نقش زن در قالب گروه جنگجو (رجوع شود به تصویر صفحه) ب - مهرهایی که در آنها گروه های مختلف زنان را در حال انجام نوعی مراسم مذهبی مشاهده میکنیم : در این مهرها پیکره زنان را در قالب یک گروه به نمایش گذاشته اند.
در این مهرها میتوان یک زن و مرد را در کنار هم مشاهده نمود که بایستی به نوعی با مفهوم «ازدواج مقدس » مرتبط باشد، مرد دست خود را بر روی شانه زن قرار داده است و هر دو آنها دست چپ یکدیگر را گرفته اند(تصویر٦).
اینکه آیا استفاده از نقش زن بر روی مهرها در دوره هخامنشی رواج داشته است یا خیر برای ما مشخص نیست زیرا نمونه های محدودی مهر از این نوع موجود است .
نتیجه گیری با توجه به بررسیهای انجام شده در پژوهش حاضر به نظر میرسد استفاده از نقش زن بر روی مهرهای دوران باستان از دوره پیش خطی امری متداول و معمول بوده است ، اگرچه با توجه به تنوع مضامین و نقش مایه ها در نگاه اول پراکندگی این نقش مایه چندان مورد توجه قرار نمیگیرد.