خلاصة:
آغاز عصر اکتشاف دریایی از سوی اروپاییان و به دنبال آن حضور استعمارگران اروپایی در جهان شرق و به ویژه ورود پرتغالیها به خلیج فارس در دوران صفویه، نقطهء شروع شکلگیری روابط نوین سیاسی و اقتصادی کشورهای غربی با ایران است. این دوران،زمان آغاز تکوین نظام بورژوازی در اروپاست و از آن زمان به بعد، دولتهای استعمارگر اروپایی با تحمیل شکل جدیدی از مناسبات سیاسی و تجاری بین المللی به ایران و دیگر کشورهای منطقهء خاورمیانهء کنونی،به تدریج و به گونهای بنیادین ساختار روابط تجاری و اقتصادی کشورهای شرق را تغییر دادند.نخستین استعمارگران در دوران تسلط نظامی و دریایی بر منطقهء اقیانوس هند و خلیج فارس، کوشیدند تا ضمن در دست گرفتن تجارت این مناطق و به دست آوردن بالاترین سود ممکن،پایگاههای تجاری بومی منطقه را نیز به سود بازرگانی پرتغالیها نابود سازند. در نتیجهء این روند،نظام رو به تکامل بورژوازی غرب در برخورد یک سویه با نظام اقتصاد سنتی شرق،زمینههای استعمار و استثمار چند قرنی جهان شرق را فراهم آورد و با افزودن بر قدرت و گستردگی نظام سرمایهداری غربی سبب شد تا در سدههای بعد از دورهء اکتشاف دریایی(و به ویژه در عصر جهانیسازی کنونی)،به تدریج نظام اقتصاد سنتی شرق نابود و به صورت حاشیهای از نظام سرمایهداری بین المللی درآورده شود.
ملخص الجهاز:
"اروپایی در جهان شرق و به ویژه ورود پرتغالیها به خلیج فارس در دوران صفویه،
پرتغالیها در اقیانوس هند و منطقهء خلیج فارس و جزیرهء هرموز سبب ایجاد تغییر در
نخستین دریانورد اروپایی این عصر،کوشید برای رسیدن به هند از راه غرب راهی کشف کند که ناخواسته به قارهء امریکا رسید و آن را کشف کرد.
حوزهء اقیانوس هند و خلیج فارس،روابط تجاری در این مناطق دگرگون شد.
پرتغالیها به اقیانوس هند همهء این مناسبات برهم خورد و آنها از همان اوان ورود به
آلبوکرک نیز تصمیم گرفت برای گسترش قدرت پرتغال در اقیانوس هند و جبران
بعد پرتغالیها توانستند بر بازرگانی اقیانوس هند مسلط شوند و این امر سبب شد که
جنوب شرقی علیه پرتغالیها متحد شوند،ولی در نهایت به دلیل ضعف نیروی دریایی مسلمانان نتوانستند به سیادت پرتغالیها بر اقیانوس هند و خلیج فارس پایان بخشند
تجارت حوزهء اقیانوس هند و دریای عمان و خلیج فارس مسلط شده بودند،دیگر برای
مرکز تجاری دیگر در شرق افریقا و خلیج عدن بود که برای حفظ امپراتوری دریایی
زیرا پرتغالیها با قدرت دریایی که داشتند و با حذف بازرگانان بومی منطقه و غارت ثروتهای آنجا،توانستند سود هنگفتی به دست آورند و افزون بر آن،بازارهای شرق را
گذرگاههای دریایی جهان آغاز شده بود،اما اخراج پرتغالیها از حوزهء خلیج فارس به
گوناگون به ویژه در اقیانوس هند و خلیج فارس داشتند،میکوشیدند تا به سلطه و نفوذ سیاسی و اقتصادی این دو کشور پایان دهند و خود جانشین آنها شوند؛بدین ترتیب،
پرتغالیها به منطقهء خلیج فارس و اقیانوس هند آغاز شد،ساختارهای اقتصادی بومی این"