خلاصة:
کتاب تاریخی-ادبی"تاج المآثر" کهنترین منبع تاریخ غوریان است که مؤلف آن،حسن نظامی نیشابوری خود در دستگاه حکومت غوریان هند میزیسته است.تاج المآثر که در سال 602 هـ.ق به رشتهء تحریر درآمده،علاوه بر اهمیت تاریخی،از اهمیت ادبی بسیار نیز برخوردار است.
بهرهگیری فراوان از صنایع ادبی و استشهاد بسیار به اشعار تازی و پارسی،از بارزترین ویژگیهای این کتاب است؛آنگونه که به گفته ملک الشعرای بهار هیچ یک از آثار متقدمان به اندازه تاج المآثر شاهد شعری از قدما ندارد.بدین ترتیب یکی از استفادههایی که میتوان از این کتاب برد،بازشناسی ابیات و اشعار مفقود و فوت شده از دیوانهای شعرای سرشناس است.
آنچه نویسندگان در این مقاله به اجمال بدان پرداخته،مقایسهای میان ضبط ابیات شاعران شناخته شده در تاج المآثر و همان ابیات در دیوانهای مصحح است.بدیهی است که این مقایسه در کشف و تصحیح اشعار شاعران مورد نظر بسیار مؤثر است.
The historical-literary book of Taj-al-Ma’aser is the oldest document on the history of the Qourians. It was written in 602 (A.H.) by Hasan Nezami Neishabouri، who lived at the time of the Qourians of India and، as one of their officials. In addition to its historical value، the book is of great literary importance.
Using poetic figures، and frequent references to Arabic and Persian poems are among its features. According to Malek-al-sho’ara-ye Bahar، none of the ancient works has so many references to poems and poetry as Taj-al-Ma’aser has. Therefore، it can help to reconstruction of the verses lost in divans’ of famous poets.
The authors here in the present article have made comparisons between the verses from the well-known poets recorded in Taj-al-Ma’aser and in their edited divans. No doubt that such a comparison is so helpful for the exploration and correction of the poems.
ملخص الجهاز:
اینک ابیاتی بازیافته در تاج المآثر از شعری مشهور را نقل میکنیم: مسعود سعد سلمان: الف)در قصیدهای با عنوان"در صفت تیر و مدح آن وزیر"با مطلع: «بگشاد خود ز چشم من آن یار سیمبر چون بر بسیج رفتن بستم همی کمر» در اثنای قصیده این ابیات را داریم: «مانند آفتاب همین رفت بر زمین همچون مجره پیدا از پنجههاش اثر از سیر و فعل و رنگ شهاب است زین قبل در مرغزار چون فلک او را بود ممر» در تاج المآثر در میان دو بیت اخیر،بیت زیر نیز آمده است؛بیتی که دیوانهای مصحح فاقد آنند: «خون ریز او و نیست عجب ز آنکه چشم او بر روی اوست راست چو مریخ بر قمر» ب)در قصیدهای با عنوان"در ثنای علاء الدوله مسعودشاه"با مطلع: «پادشاه بزرگ دینپرور شهریار کریم حقگستر» در ضمن قصیده بدین بیت میرسیم: «گشت از اقبال آن عبیر و گلاب خاک در دشت و آب در فرغر» در تاج المآثر پس از این بیت،بیتی آمده که از دیوانها افتاده است: نم برآمد ز ریگ تفته زمین بر برون زد ز شاخ پوده شجر دیوان مصحح مرحوم یاسمی،براساس نسخه چاپی سال 1296 توسط ابو القاسم خوانساری و فاقد خصایص تصحیحی انتقادی است.