خلاصة:
موسیقی یکی از عناصر سازنده شعر است که کلام را برجسته میسازد و سبب تمایز زبان
نظم از نثر میگردد. بررسی این رکن از شعر، همچنین پیوندی که میان آهنگ کلام با
عناصر دیگر وجود دارد، مسألهای است که این مقاله بدان میپردازد. برای تبیین این
مسأله در دو بخش: بخش اول به تعریف موسیقی و انواع آن در شعر فارسی پرداخته، بخش
دوم رابطه میان موسیقی شعر با موضوع، تخیل و عاطفه بررسی شده است. تشریح مطالب
مذکور، مشخص ساخت که موسیقی شعر در کنار تقسیمات چهارگانه ادیبان فارسی زبان به
سه دسته موسیقی بیرونی (جنبه عروضی شعر)، موسیقی کناری (آهنگ خاص همخوانی میان
کلمات پایانی مصراعها «ردیف و قافیه») و موسیقی میانی (انواع توازنهای حاصل از
ارتباطات لفظی و تناسبات معنایی) تقسیم میشود. اما شعر تعبیری از اجتماع، اصول،
باورها و اندیشههای شاعر است و موسیقی شعر زبان دل و احساس او و «لاجرم هر آنچه از
دل برآید، بر دل نشیند.» انواع متفاوت موسیقی شعر؛ یعنی وزن، قافیه و ردیف و
واژهها و لفظ از جمله عناصری هستند که معنا، عاطفه و تخیل شاعر را به مخاطب منتقل
میکنند و تنوع موسیقایی در این زمینه عامل مهمی در القای موضوع و احساسات
شاعرانه به خواننده و شنونده است. شاعر با رعایت تناسب و پیوندی که میان موسیقی شعر
با عناصر دیگر وجود دارد، تلاش میکند به هدف و غایت اصلی شعر ـ که همانا بیان
مفاهیم و محتوای درونی شعر است ـ نزدیک گردد.
Music is a component of poem and its constituent. Music highlights the speech and differentiates poem from prose. This article addresses this aspects of poem and connection between song of speech and other elements. To this end، firstly we define music and its sorts in Persian poem، then the connection between music of poem and subject، imagination and feelings. This study shows that music of poem along side four division by Persian literary men، divides to three categories: external music (prosodic aspect of poem) side music (special song of harmony between ending words of half. Vers “Row and rhyme”) and medial music (different harmonies resulting from rhetorical communications and meaning relevances). But poem is an account of society، principles، faith، and poet’s thoughts; and music of poem is his/her language of heart and his/her feelings.
Different styles of poetical music – that is، rhythm، rhyme and raw and words and vocable - are elements which transfer meaning، feeling and imagination of poet to audience and musical variety، in this regard، is an important factor in inducing subject and poetical feelings to others. Maintaining harmony and relations between poetry music and other elements، poet attempts to approach to main purpose of poem، that is، impressing notions and internal contains of poem.
ملخص الجهاز:
تشریح مطالب مذکور، مشخص ساخت که موسیقی شعر در کنار تقسیمات چهارگانه ادیبان فارسی زبان به سه دسته موسیقی بیرونی (جنبه عروضی شعر)، موسیقی کناری (آهنگ خاص همخوانی میان کلمات پایانی مصراعها «ردیف و قافیه») و موسیقی میانی (انواع توازنهای حاصل از ارتباطات لفظی و تناسبات معنایی) تقسیم میشود.
» انواع متفاوت موسیقی شعر؛ یعنی وزن، قافیه و ردیف و واژهها و لفظ از جمله عناصری هستند که معنا، عاطفه و تخیل شاعر را به مخاطب منتقل میکنند و تنوع موسیقایی در این زمینه عامل مهمی در القای موضوع و احساسات شاعرانه به خواننده و شنونده است.
ولی در قالب نیمایی با توجه به موضوع و معنایی که در ذهن شاعر است ـ اگرچه شعر دارای بحری واحد باشد ـ این وزن و آهنگ در مصراعهایی که یک بند را تشکیل میدهد، یکسان نیست؛ یعنی در یک مصراع وزن «مفعول فاعلات» است، در مصراع دیگر «مفعول فاعلات مفاعیلن» و در مصراع سوم «مفعول فاعلات مفاعیل فاعلات» و تا پایان شعر، وزن با توجه به کوتاهی و بلندی مصراعها تغییر میکند.
هماهنگیهای آوایی (تکرار صامتها و مصوتها) موسیقی کناری در شعر به صورت ذیل است: الف) یکسان بودن صامت پایانی قافیه با صامت آغازین ردیف.
(وحیدیان کامیار، 1374: 72-74) پس شاعر باید پیوندی را که میان موسیقی بیرونی با موضوع و مضمون شعر وجود دارد، حفظ کند تا بتواند به خوبی هدف و مقصود خود را به خواننده القا کند؛ اما گاه مشاهده میشود این هماهنگی رعایت نمیگردد.