خلاصة:
موضوع«علم حضوری»جبنههای گوناگونی دارد.یکی از این جنبهها بررسی تاریخی علم حضوری و بازکاوی نگاه فلاسفهء گذشته است.پرسش از اینکه علم حضوری یکی از آموزههای جدید فلسفهء اسلامی است یا سابقهای دیرین دارد؛و در صورت مثبت بودن پاسخ بخش دوم سؤال نقش فیلسوفان گذشته در آنچه بوده است،مهمترین سؤالاتی است که در در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.
روش ما در بررسی این سؤالات مراجعه به منابع اصیل فلسفهء اسلامی و تحلیل آراء فلاسفهء مهم این سنت بوده است.بدیهی است برداشت ما از مطالب قدما متأثر از یافتههای جدیدی است که متأخران بر حرفهای قدما اضافه کردهاند.
نتایج حاصل این پژوهش عبارت است از:توجه فیلسوفان-از همان ابتدا-به موضوع علم حضوری و تفکیک آن از علم حصولی،و دانستن احکام خاص علم حضوری.ضمنا یکی دانستن تعقل و علم حضوری،از طرف فیلسوفان مسلمان دستکم در برخی از مصادیق،از دیگر نتایج این پژوهش است.
ملخص الجهاز:
"وجودها عنه»به روشنی بیان میکند که وجود صور معقوله عینا تعقل،و علم عقلی خداوند به این صور است.
ابن سینا همچون فارابی به موضوع علم حضوری توجه داشته و دراینباره نیز از تعبیر
همچنین،از این تعبیر برمیآید که در نزد مشائیان نیز علم نوعی حضور بوده است.
این کلمات نشان میدهد مشائیان نیز به علم حضوری توجه داشتهاند.
ابن سینا(که دو تن از بزرگان فلسفه مشاء بودهاند)،با این صراحت،از علم ذات مجرد به خود سخن میگویند،بدون آنکه دوگانگی و تغابذب بین عالم و معلوم باشد،چارهای
روشن است که فلاسفهء پیش از شیخ اشراق علم حضوری نفس به خود،و علم
محض(عقول)به سایر موجودات نیز علم حضوری داشته باشد مورد توجه ایشان قرار
یکی دیگر از اقسام علم حضوری که شیخ اشراق بدان تصریح کرد و پس از وی نیز
از نکات دیگری که در دیدگاههای ملا صدرا قابل توجه است،قول ویژهء وی در باب بازگشت همهء علوم حصولی به حضوری میباشد.
است که معظم له بر بازگشت همهء علوم حصولی به علوم حضوری داشتهاند؛با این تفاوت که ملا صدرا مرادش از بازگشت علوم حصولی به حضوری این بود که هر علم
متعالیه-در نظر داشتهاند این است که علم عقلی را حضور صورت قائم به خود یا
(82)-جالب آنکه در برخی موارد،ملا صدرا حتی علم حضوری به موجودات مادی را نیز پذیرفته است.
دوم از سنخ علم حصولی است و اگر تمثل خود حقیقت در نزد مدرک باشد و سطح این تمثل نیز تجرد
(29)-منظور از این گزاره آن است که علم به صورتهای ذهنی اگر تنها به وسیلهء صورت دیگر حاصل میشد،در"