خلاصة:
تفسیر المحرر الوجیز ابن عطیه از تفاسیر برجستهء روایی در مغرب زمین است که بر تفاسیر بعد خود تاثیر بیزا و آشکاری داشته است.در این پژوهش،مبانی،منابع و قواعد مفسر و نیز روش،گرایش و اسلوب تفسیر باتوجه به پنج ملاک و میزان،سنجش و بررسی میشود.ملاکهایی که مربوط به منابع مفسر هستند،همچون«قرآن»،«روایت»و«لغت» یا همانند مباحث«قراءات»و«اسباب نزول»در تفسیر آیات تاثیر دارند.با انتخاب جامعهء آماری محدود،ایم موارد تک به تک،در تفسیر المحرر الوجیز ارزیابی و تحلیل و مثال و مصداقی از آیات برای هر یک ذکر میشود.برای روشنتر شدن بحث سعی شده از تفاسیر مشابه برای مقایسه نیز بهره گرفته شود.
ملخص الجهاز:
"(نک:عبد الوهاب عبد الوهاب فاید، 903،که با تفصیل بیشتر مقایسهء دو مفسر را انجام داده است) مبانی قرائی تفسیر باتوجه به پذیرش همهء وجوه قرائی که با قواعد عربی قابل توجیه و توضیح است،به نظر میرسد این مفسر قائل به تعدد نص قرآن است؛زیرا خود در مقدمهء تفسیرش میآورد:«قصدت ایراد جمیع القراءات مستعملها و شاذها و اعتمدت تبیین المعانی و جمیع محتملات الألفاظ کل ذلک بحسب جهدی و ما انتهی الیه علمی و علی غایة من الایجاز و حذف فضول القول»(نک:ابن عطیه،المحرر الوجیز،43/1)و در عمل و لابهلای تفسیر آیات نیز نشان میدهد که به قرائت واحدی برای الفاظ قرآن باور ندارد.
ابن عطیه از جمله مفسرانی است که به این بحث اهتمام داشته است و به شکلهای مختلف روایات دال بر سب نزول آیه را ذکر میکند: الف)صرف نقل اقوال بدون ترجیح یا بررسی ذیل آیهء 26 «ان الذین آمنوا و الذین هادوا والنصاری و الصابئین من آمن بالله والیوم الآخر و عمل صالحا فلهم أجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون» دو قول برای آنچه که آیه برای آن نازل شده ذکر میشود از جمله اصحاب سلمان فارسی،اما مفسر به ترجیح قول اشاره ندارد و تنها آنها را گزارش میکند.
قواعد تفسیری باتوجه به پذیرش همهء وجوه قرائی که با قواعد عربی قابل توجیه و توضیح است،به نظر میرسد این مفسر قائل به تعدد نص قرآن است؛زیرا خود در مقدمهء تفسیرش میآورد:«قصدت ایراد جمیع القراءات مستعملها و شاذهخا و اعتمدت تبیین المعانی و جمیع محتملات الألفاظ کل ذلک بحسب جهدی و ما انتهی الیه علمی و علی غایة من الایجاز و حذف فضول القول»(نک:ابن عطیه،43/1)و در عمل و لابهلای تفسیر آیات نیز نشان میدهد که به قرائت واحدی برای الفاظ قرآن باور ندارد."