خلاصة:
رن 17 م11/ ق کتابت شده است. این اثر دو بخش تنظیم گردیده و در آن به شرح و توصیف انسان و ویژگیهای جسمی او،مشاغل و اصناف،حیوانات،گیاهان،افلاک و کواکب، پرندگان و غیره پرداخته شده است.مطالب گردآوری شده در آن از لحاظ مطالعات تاریخی و اجتماعی عصر صفوی حائز اهمیت بسیار است. از آنجا که این نسخه دارای موضوعات و عناوین متعددی چون کتابت و کاغذسازی و صحافی و غیره است که با موضوعات مجلهء«نامهء بهارستان» همخوانی دارد،فصلهایی از آن به همراه برخی جملات مرتبط از فصول دیگر مانند«درودگری»،«ساغریچی»و جز اینها که در بخشی از آنها از کتاب آرایی و نسخه پردازی سخن رفته است جهت نمونه و استفادهء اهل فن نقل میشود.
ملخص الجهاز:
"و چون خواهند که خوب بنویسند میباید که زیر مشق به دست گیرند و اگر غلطی واقع شود یا سیاه گردد،اگر توانند از قلم تراش حک کنند یا بسترند یا زایل کنند و اگر نتوان تراشید که کاغذ بسیار نازک باشد از قلم سرکشند و چون مشق یا کتابت کردند،آن جزو را در اندرون جزو کش میگذارند تا چرکین نشود و چون کسی مطالعه میکند و حرفی غلط در نظر میآید یا آنکه حرف مشکل،خواننده نقطه در حاشیهء کتاب میگذارد و آن را«نقطهء شک»میگویند، و چون طفلان مشق کنند معلم ایشان را تعلیم دهد.
]//و چون گرگگیر پوست خر و اسب و استر سقط شده را میکند به ساغریچی میدهد و اول ساغریچی آن پوست را در منجلاب حمام یا چاهی که آب بسیار ایستاده باشد میگذارد یک روز تا خوب بخیسد و بعد از آن پوست را از منجلاب بیرون میآورند و بر بالای چوبی میاندازند و میتراشند از داس، و چون تراشیدند و موی آن پوست پاک شد،دیگرباره در آب میگذارند و یک روز دیگر که از آب بیرون میآورند،از کارد میتراشند تا آن پوست نازک شود و بعد از آن میخ میکنند،به این روش که دورهء پوست را سوراخ میکنند و میخ در اندرون سوراخها میکنند و بر زمین میکوبند تا دورهء پوست همهجا تنگ و کشیده بایستد و یک روز//آن پوست را در میخ میگذارند و بعد از آن میخها را میکنند دیگرباره از تیشه دو بار میتراشند و دیگرباره در آب میگذارند و از آب بیرون میآورند و به میخ میکشند و کارد بر میدارند یا اره و روی پوست را میتراشند تا هر چرکی و کثافتی6 که داشته باشد برود."