خلاصة:
خراسان بزرگ در قرن سوم هجری(نهم میلادی)،از سلسلهای ایرانینژاد به نام سامانیان فرمانپذیر شد.این خاندان که خاستگاهی دهقانی داشتند،در چالشهای موجود در خراسان بسیار تأثیر گذاردند.پشتیبانی خلافت عباسی از این دودمان موجب قدرت یافتنشان در ماوراء النهر شد و سرانجام به پشتوانه اشراف زمیندار و طبقات عالیه خراسان،حکومت خود را بنیاد نهادند.ویژگیهای جغرافیایی خراسان بزرگ؛یعنی زمینهای گسترده کشتپذیر و جای گرفتن بر سر راههای تجاری شرق و غرب موجب شد که سامانیان در جایگاه اقتصادی بسیار بلندی بنشینند.امنیت بر آمده از اقتدار این خاندان،رشد و توسعه شهرها را به دنبال آورد و اقتصاد شهری رونق یافت.گرایش خاندانهای اشرافی ایران مانند سامانیان به آیینهای کهن ایرانی و پشتیبانی آنان از اهل دانش و ادب،موجب پرورش و گرایش بسیاری از دانشمندان و ادیبان شد. خراسان بزرگ در این عهد به اوج رشد و شکوفایی فرهنگی رسید.فرهنگ و ادب پارسی در این دوران به اندازهای نیرو گرفت که قرنها پس از آن نیز ناتوان نگردید و در همه حکومتهای پسین ایران تأثیر گذارد.
ملخص الجهاز:
"2پایبندی این خاندان به سنتهای ایرانی و حمایت آنان از عالمان و دانشمندان و پیدایی توسعه اقتصادی و رفاه اجتماعی موجب رشد و شکوفایی علم و فرهنگ و پرورش دانشمندان در خراسان بزرگ شد.
احمد بن اسد پس از مرگ برادرانش قدرت و حکومت را در ماوراء النهر به دست گرفت و برای نخستین بار در تاریخ این منطقه یک امیر و زمامدار توانست وحدتی در قلمرو سیاسی آن پدید آورد.
ابن سینا که از کتابخانه سامانیان در زمان نوح بن منصور بهره گرفت،در سرگذشتنامه خود چنین مینویسد: من وارد سرایی شدم که خانههای بسیار داشت و در هر خانهای صندوقهای کتاب که روی هم انباشته بودند؛در یک خانه از آن کتابهای عربی و شعر،در دیگری فقه و بدین گونه در هر خانهای کتابهای یک علم،پس فهرست کتابهای اوایل را مطالعه کردم و آنچه را که بدان نیاز داشتم،خواستم و کتابهایی دیدم که نامشان بر بسیاری از مردم پوشیده بود و من هم پیش از آن ندیده بودم و پس از آن هم ندیدم.
دکتر ذبیح الله صفا در تاریخ ادبیات در ایران درباره ویژگیهای شعر این دوره چنین مینویسد: زندگی مرفه غالب گویندگان این عصر و معاشرت با امرا و وزرا و رجال ثروتمند و خوشگذرانیهای آنان در مجالس پرشکوه،وسیله بزرگی شده است برای آنکه در شعر این عهد همواره صحبت از کامرانیها و عیشها و عشرتها شود و کمتر از ناکامی و نامرادی و یأس و بدبینی و انزوا و انقطاع از خلق و نظایر این مسائل در آن سخن رود."