خلاصة:
ظهور و پیدایش حاشیه نشینی هم در ایران و هم در جهان، همزاد و همراه پدیده مهاجرت و تا
حدی پیامد آن بوده است.حاشیه نشینی در مقیاس وسیع و معنای جدید به دوره پس از وقوع
انقلاب صنعتی در اروپا و سپس سرایت آن به سایر نقاط جهان برمی گردد . در ایران نیز پس از
آغاز نوسازی اقتصادی و اجتماعی و دسترسی روستاها به خدمات جدید بهداشتی،آموزشی و نیز
مکانیزه شدن کشاورزی و تغییر الگوی مدیریت روستائی از یک سو و ظهور اقتصاد نفتی و قطع
وابستگی به کشاورزی از سوی دیگر مهاجرتهای روستا- شهر آغاز و در پیامد آن پیدایش حاشیه
نشینی پیرامون شهرهای بزرگ نمایان گردید. بنابراین به تدریج اغلب شهرها به ویژه شهرهای
بزرگ به مراکزی برای استقرار و اسکان مهاجرین تبدیل می شود. به این ترتیب، حاشیه نشینی و
در جدیدترین بیان (اسکان غیر رسمی) بعنوان بافت آپاندیسی شهری در ایران با قدرت
تاثیرگذاری بالا به دلیل حجم قابل توجه ساکنین و مسائلی چون رشد سریع جمعیت، اشتغال غیر
رسمی و آسیب های خاص، خود را بر شهرهای کشور تحمیل کرده است . مهاجرت و حاشیه
نشینی به دلیل تاثیرات عدیده از آن دسته موضوعات اجتماعی است که هیچوقت تاریخ مصرف
کنکاش در باره آنها پایان نمی پذیرد. در این مقاله نگارنده با توجه به تجارب و تحقیقات میدانی
به موضوع مهاجرت و رابطه آن با ظهور حاشیه نشینی در ایران پرداخته است.
ملخص الجهاز:
اگرچه مهاجرت روستا شهری از دلایل مهم رشد شهری در ایران است و بین مهاجرت و حاشیهنشینی از یک سو و رونق اقتصادی شهرها(تمرکز فرصتها)از سوی دیگر رابطه وجود داردبعبارت دیگر هرچه شهر از توان و رونق اقتصادی بیشتری برخوردار باشد جاذبه بیشتری برایمهاجران و در نتیجه شکلگیری مناطق حاشیه وجود دارد؛اما دلایل اساسیتر برای حاشیهنشینیرا باید در ساختار اقتصاد سیاسی و الگوی برنامهریزی توسعه کشورها جستجو کرد که منجر بهانواعی از عدم تعادلها میشود:یکی از آثار عدم تعادل در بهرهگیری از مواهب توسعهیافتگی(1).
مهاجرت تاریخی به بلندای زندگی اجتماعی بشر دارد که افراد برایدستیابی به فرصتها و شرایط بهتر یا فرار از مخاطرات و تهدیدهای طبیعی و انسانی اقدام بهمهاجرت مینمایند برای تبیین مهاجرت(علل و پیامدهای آن در مبدا و مقصد)صاحبنظراناز زوایای گوناگون به این پدیده نگاه کردهاند: دیدگاه اقتصادی:در تحلیلهای جدید رشد اقتصادی و مهاجرت دو دسته آثار تحت عنوان اثرمغزها که باعث افزایش نرخ بازده انتظاری آموزش و در نتیجه سرمایهگذاری بیشتر در امرآموزش و تشکیل سرمایه انسانی بیشتر بعنوان مشوق توسعه و اثر مهاجرت مغزها برکاهش ذخیرهسرمایه انسانی در اثر مهاجرت نخبگان(جمع دو اثر فوق بعنوان اثر کل مهاجرت بررشد و توسعهاقتصادی)در ادبیات اقتصادی صحبت میشود (2003,lata,neiB) انگیزههای اقتصادیمعمولا در همه انواع مهاجرتهای اختیاری جزء متغیرهای موثر محسوب میگردد:در فراتحلیل مطالعات مربوط به مهاجرت در ایران نیز رتبه اول به عوامل اقتصادی(7،54 درصد)سپساجتماعی-فرهنگی(5،25 درصد)و طبیعی-کشاورزی(2،13)و در نهایت 6،6 درصد به متغیرهایجمعیتشناختی نسبت داده شده است(قاسمی اردهالی،1383:69)از نظر اقتصادی،مهاجرتهااعم از مهاجرت داخلی و مهاجرتهای بینالمللی،مکانیزمی برای بازتوزیع نیروی کار است(زنجانی،1380:121).