خلاصة:
بحث درباره برکت و بررسی مفاهیم و موارد استعمال آن در قرآن کریم میتواند راه گشای چگونگی استفاده صحیح و مناسب از نعمات الهی باشد چرا که خداوند بسیاری از نعمات خود را با تعبیر نعماتی «مبارک» در قرآن کریم یاد نموده است. واژه برکت در اصطلاح قرآنی و دینی از پربسامدترین اصطلاحات در فرهنگ اسلامی است که در کتب مقدس دیگر ادیان نیز همچون تورات و انجیل در مورد عطیههای الهی به انبیا و دیگران به کار رفته است. نگارنده بر آن است که با بازشناسی مفهوم برکت و سپس بیان برخی مصادیق آن در قرآن کریم، روشن نماید وجه اشتراک این نعمات پر برکت از نظر خداوند متعال چیست و چه دلیلی باعث مبارک بودن این موارد شده است. برخی مفسران با دسته بندی انواع برکات الهی، به دو دسته برکات اکتسابی و غیر اکتسابی اشاره کردهاند و با توجه به برخی آیات قرآن مواردی را نیز به عنوان عوامل ایجاد کننده برکت و ویژگیهای آن نام بردهاند ولیکن به نظر میرسد مطلبی که در این میان مغفول مانده و عامل اساسی برکت در نعمات الهی میباشد، همانا منفعت عمومی و فایده مندی آنها برای دیگران در زندگی اجتماعی بشر است که پس از فحص و بررسی در آیات قرآن میتوان به این نتیجه دست یافت.
ملخص الجهاز:
"به عنوان مثال در آیه{/«و نجیناه و لوطا إلی الأرض التی بارکنا فیها للعالمین»/}(انبیاء:71)که مربوط به داستان نجات حضرت ابراهیم(ع)از آتش نمرودیان و سپس خروج حضرت لوط از میان قومش میباشد،چنین گفته شده است که این سرزمین،شام بوده و مبارک بودن آن را به دلیل مبعوث شدن بیشتر پیامبران و انتشار شرایع آنان از آنجا میداند و معتقدند که بدین سبب آن سرزمین مبدأ کمالات و خیرات دینی و دنیوی است که گروه اخیر مدعایشان مستند به روایتی از زید بن ثابت به نقل از پیامبر اکرم(ص)است که فرمود:«طوبی لاهل الشام،فقلت:و ماذلک یا رسول الله؟قال:لأن الملائکة باسطة أجنحتها علیها»(آلوسی،1415 ق،ج 9،ص 68؛ قمی،1367 ش،ج 2،ص 73؛طبرسی،1372 ش،ج 6،،ص 611)و برخی نیز برکات در آن سرزمین را اعم از برکات مادی و معنوی میدانند(قرطبی،1364 ش،ج 14،ص 185).
شب قدر خداوند در قرآن از شب قدر که در آن قرآن مبارک نازل شده است نیز به عنوان شبی با برکت یاد میکند و میفرماید:{/«إنا أنزلناه فی لیلة مبارکة إنا کنا منذرین»/} (دخان:3)و{/«إنا إنزلناه فی لیلة القدر»/}(قدر:1)بیشتر مفسران منظور از{/«لیلۀمبارکۀ»/}را به دلالت آیه{/«شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس»/}(بقره:185)شب قدر دانستهاند (طبرسی،1372 ش،ج 13،ص 138؛بیضاوی،1418 ق،ج 4،ص 117)اما برخی شب پانزدهم شعبان را نیز مطرح کردهاند.
برخی گفتهاند این درخواست نوح برای فرود آمدن در جایی مبارک دلالت دارد و برخی دیگر منظور از برکت را افزایش فرزندان و نسل ساکنان کشتی میدانند(طبرسی، 1372 ش،ج 7،ص 166؛زمخشری،1407 ق،ج 2،ص 401؛بیضاوی،1418 ق،ج 2، ص 266)چنانکه خداوند نیز بر این معنا تأکید کرده و فرود نوح از کوه یا کشتی را با سلام و برکات خود همراه کرده است:{/«قیل یا نوح اهبط به سلام منا و برکات علیک و علی أمم ممن معک»."