خلاصة:
حضور پیامبر صلیاللهعلیهوآله و مسلمانان در مدینه چهره متحولی به اقتصاد این شهر داد. مدینه که از
دیرباز به سبب برخوردار بودن از کشاورزی و واقع بودن بر سر راه بازرگانی شمال به جنوب
جزیرة العرب، اقتصادی متمایز از دیگر نقاط داشت با ورود مهاجران، توجه و توصیههای
پیامبر صلیاللهعلیهوآله و دین اسلام با تحولی عظیم روبرو شد. شکوفایی زراعی مدینه ناشی از شرایط
جغرافیایی، وجود سفرههای زیر زمینی آب، و عوامل تازهای از جمله واگذاری برخی زمینهای
رها شده به مهاجران بود. با این حال در امر آبیاری نیز مقرراتی وجود داشت و بسته به آب و
هوا، محصولات متنوعی به دست میآمد. تجارت نیز به دلیل وجود بازارهای محلی و اهتمام
کسانی از مهاجران به امر تجارت، بر رونق اقتصادی شهر افزود. همچنین صنایع و حرف در کنار
کشاورزی و تجارت از رونق خوبی برخوردار بود و انواع سکهها از قبیل دینار و درهم،
سکههای ضرب شده در ایران و روم، و وزنها و اکیال مختلف به کار میرفت.
ملخص الجهاز:
"38 اهمیت زراعت درخت نخل در زمان پیامبر صلیاللهعلیهوآله به حدی رسید که یکی از حقوق بردگان این بود که برای آزادی با صاحبان خود قرار میگذاشتند که تعدادی نهال خرما برای او بکارند.
110 تاجران مدینه هنگام آمدن پیامبر صلیاللهعلیهوآله به این شهر از لحاظ توجه به پیمانه و وزن بدترین مردم بودند که خداوند آیه «ویل للمطففین» را در مورد آنان نازل کرد و آنها پیمانههای خود را اصلاح کردند.
136 از این مطلب وجود سفرهای تجاری از مدینه به ایران برمیآید که برخی تجار یثربی به آن اقدام میکردند و ناچار باید زبان فارسی را میآموختند که البته تعداد آنها بین مردم کم بود.
171 در این باره ذکر شده است، هنگامی که مهاجران به مدینه میآمدند، آب نداشتند و مردی از قبیله بنیغفار چشمهای داشت که به آن رومة گفته میشد که هر پیمانه آب آن را یک مد میفروخت و پیامبر صلیاللهعلیهوآله به او فرمود: به گوارایی آن چشمهای در بهشت است.
176 اختلاف در نوع درهمها در مدینه زمان پیامبر صلیاللهعلیهوآله خارج از اراده مردم بود و به ورود آن درهمها از شهرهای ایران بستگی داشت که دارای وزنهای مختلف کم و زیاد بودند.
6. یاقوت حموی، معجم البلدان، (بیروت، بینا، 1957 م) ج 5، ص 82 - 86؛ محمد الحسینی کتانی، التراتیب الاداریه (بیروت، بی نا، بی تا) ج 2، ص 43 - 44؛ احمد ابراهیم شریف، مکة و المدینه (القاهره، 1965 م) ص 356.
احمد بن علی مقریزی، کتاب الاغاثة الامة بکشف الغمة، تحقیق محمد مصطفی زیاده (القاهره، بی نا، 1957) ص 48؛ علی بن محمد خزاعی، پیشین، ص 174؛ کتانی، پیشین، ص413."