خلاصة:
دگرگونی های عمیق در جغرافیای سیاسی قفقاز جنوبی در پی فروپاشی اتحاد شوروی، موجب ایجاد تحولاتی جدی در ساختار سیاست منطقه ای و جهانی شد. جمهوری اسلامی ایران هم با توجه به پیوندهای تاریخی خود با مردم این منطقه و برخورداری از امتیاز همسایگی، همکاری های سیاسی-اقتصادی خود را با کشورهای قفقاز جنوبی گسترش بخشید. با استقلال این جمهوری ها ، منطقه قفقاز در عرصه تماس و تقابل قدرت های منطقه ای و جهانی قرار گرفت. سوال اصلی مقاله این است که «جمهوری اسلامی ایران چگونه از شرایط ناشی از فرصت های ژئوپلیتیک ایجاد شده پس از استقلال این کشوره، بهره برده است؟» نویسنده با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بررسی دگرگونی در روابط ایران با جمهوری های قفقاز جنوبی، از دیدگاه عوامل ژئوپلیتیکی موثر بر روابط ایران و کشورهای قفقاز جنوبی می پردازد، تا چگونگی استفاده از این ظرفیت ها روشن شود.
The profound changes in the political geography of South Caucasus following the collapse of the Soviet Union led to serious transformations in the contour of regional and international politics. In the light of its historical ties with the peoples of this region and relying on its neighborhood with the countries، the Islamic Republic of Iran expanded its political-economic ties with South Caucasian states. With the independence of these countries، the Caucasian region was exposed to confrontation of regional and global powers. The main thrust of the present paper is to provide answer to the following question: How has the Islamic Republic of Iran utilized the geopolitical opportunities created after the independence of these countries? Attempts have been made to discuss the changes in the relations of Iran with the South Caucasian countries in the light of the geopolitical factors affecting these relations.
ملخص الجهاز:
"قرار گرفتن ایران و جمهوری آذربایجان در کنار دریای کاسپین(احمدیپور،1384:54-37)و عضویت دو کشور در سازمان همکاریهای اقتصادی(اکو)و تأکید برهمکاریهای منطقهای بویژه در زمینههای انرژی،تجارت،حمل و نقل و ارتباطات ظرفیتمناسبی برای تقویت همکاریهای منطقهای ایجاد کرده است.
مهمترین هدف ارمنستان حل بحران قرهباغبه گونهای است که امنیت همهجانبهی ارامنه قرهباغ تأمین شود )21:9991,ynuS&nitiaL( امکانات و نیازهای ارمنستان در زمینههای انرژی،حمل و نقل،صنایع و معادن،نیروی کارارزان،تخصص و تکنولوژی در ساخت مصنوعات از یک سو و موقعیت مناسب ایران وتخصص و تجربه آن در بهرهبرداری از معادن،برخورداری از تکنولوژی روز برای تولید برخیکالاها و منابع غنی انرژی از سوی دیگر،ظرفیتهای مطلوب دو کشور جهت گسترشهمکاریهای اقتصادی است.
دولت آذربایجان ابتدا از پیوستن ایران بهکنسرسیوم باکو برای بهرهبرداری از نفت دریای کاسپین حمایت کرد و پذیرفت یک چهارم ازسهام 20 درصدی خود در این کنسرسیوم را به ایران واگذار کند(اطلاعات،1373/11/11:2)،ولی به زودی آشکار شد دخالت آمریکا مانع پذیرش رسمی عضویت ایران در کنسرسیوم نفتآذربایجان شده است )lenroC(.
آمریکا که پروژه ترویج دمکراسی در جمهوریهای پیشین اتحاد شوروی را از گرجستانآغاز کرد،در پی آن است که با نزدیکی و پشتیبانی سیاسی از این کشور،به عنوان تونل انتقالانرژی خزر به سوی غرب،از آذربایجان در برابر ایران و روسیه پشتیبانی کند و مانع کنترلروسیه بر منافع انرژی حوزه خزر و تأثیرگذاری آن بر بازار انرژی جهان شود و ایران را نیزهرچه بیشتر در ترتیبات منطقهای منزوی کند(میر حیدر و طاهری،1380:79).
روابط سودمند و سازنده با جمهوری آذربایجان و استفاده از ظرفیتهای ژئوپلیتیکیتوسعه روابط همهجانبه ایران با این کشور،تحت تأثیر گرایش آن به سوی آمریکا برای مقابلهبا حمایت روسیه از ارمنستان در جنگ قرهباغ،از گسترش مناسب و متوازن برخوردار نشدهاست."