خلاصة:
خاقانی-همچنان که خود می گوید-در سخن پروری ، طریق غریبی دارد. او از نخستین شاعران پارسی است که رفتار هنری ویژه و سـازمانمندی را در پیش گرفته و سخنش از بوطیقای مشخصی پیروی میکنـد. برجسـته تـرین شاخص سطح فکری طریق غریب او، استفاده ی گسترده از یک پشـتوانه ی فرهنگی سترگ است . خاقانی با بهره گیری از این پشتوانه به عنوان مـاده ی خام ، دست به خلق مضامین ، تصاویر وتعابیر دیگرگون و بدیعی می زند تـا سخن را از دام ابتذال و تکرار برهاند. بخشی از این پشتوانه ، آگـاهی هـای شاعر از سرزمین ها و منسوبات و متعلقات آن است . سرزمین بیت المقـدس به عنوان یکی از بلاد مبارک در آیین اسلام و همچنین در کیش یهـودی و ترسایی جاذبه ی برجسته ای برای سخنور داشته به گونـه ای کـه وی بسـیار مشتاق به دیدن آن بوده است . در این جستار برآنیم تا به تحقیـق و تحلیـل آگاهیهای خاقانی در پیوند با این دیار بپردازیم .
ملخص الجهاز:
"»(ابـن الجـوزی ، ١٤٠٠: ١٤٠؛ السیوطی ، ١٩٨٢:ج ١٣٢:١؛ الحنبلـی ، بـی تـا: ٢٠٩؛ المقدسـی حنبلـی ، ١٤٠٥: ٥٩؛ الحنبلی ، بی تا:٢٠٥و٢٠٦؛اللقیمی ، ١٤٢٠: ١٣٤ وابن فقیه ، ١٣٠٢: ٩٥)و به جهت چنـین فضایلی است که خاقانی می گوید: به بیت المقدس واقصی وصخره به تقدیسات انصار وشلیخــا (خاقانی شروانی ، ٢٨:١٣٧٤) آستان و حضرتش راازشــــرف صخره ومحراب اقصا دیده ام (خاقانی شروانی ، ١٣١٦: ٢٩١) از جمله فضایل برجسته ای که برای این صخره بیان کرده اند، پیونـد آن بـا معـراج خاتم الأنبیا(ص )است ، همچنانکه می دانیم ، عروج پیامبر(ص )به بارگـاه الهـی از مسـجد اقصی آغاز می شود: «سبحان الذی أسری بعبده لیلا من المسـجد الحـرام إلـی المسـجد الأقصی الذی بارکنـاحولـه لنریـه مـن آیاتنـاإنـه هـو السـمیع البصـیر».
»(مسعودی ، ١٣٨٩: ١٣٠) و اما مطلب قابل توجه درباره ی این قندیل را ابوریحان بیرونی درآثارالباقیه ضمن حکایت پایان کار حضرت عیسی (ع )آورده است : «در اناجیل چهارگانـه آمـده اسـت کـه مسیح در چنین روزی -که پنج شنبه باشد-یکی از شاگردان خـود را بـه بیـت المقـدس فرستادو او را امر کرد که طعامی تهیه کند تا فصح را، اوو شاگردان نـزد او بخورنـدو آن مرد که مأمور بود فصح را، با تهیه فطیر به عادت یهود فراهم ساخت و شـب هنگـام مسیح نزد او آمده و پای شاگردانش را از نظر اکرام و احتـرام آنـان ،شسـت و بـه آنـان گفت بدانید که یکی از شما همین امشب مرا تسلیم دشمنان خواهد کردو نسبت به من کافر خواهـد شـد."