خلاصة:
نظامی گنجه ای همواره به عنوان یکی از بزرگ ترین خالقان آثار داستانی گنجینه ادب فارسی به شمار آمده است، با این همه، آثار پژوهشی در زمینه شناخت ساز و کار قصه گویی و داستان پردازی او بسیار اندک و انگشت شمارند. از سوی دیگر، معدود پژوهش های صورت گرفته نیز هم خود را مصروف توصیف زندگی نظامی و تشریح نکته های ادبی و دقایق معانی اشعار وی کرده اند، اما در عرصه های دیگری همچون کند و کاو در زمینه شیوه یا شیوه های قصه گویی نظامی و باز نمودن مایه های اندیشه او، هنوز هم جای خالی بسیار احساس می شود، که همین مسئله انگیزه بررسی الگوهای قصه گویی و روایت در آثار نظامی را در نگارندگان این مقاله به وجود آورده است. به منظور انجام این پژوهش، از میان «گنج»های پنج گنج نظامی، منظومه هفت پیکر برگزیده شد، زیرا به لحاظ شیوه قصه گویی و برخورداری از جنبه های نمایشی از دیگر «گنج»ها بویژه لیلی و مجنون و خسرو و شیرین متمایز است. بر همین اساس، در این مقاله کوشش بر آن بوده است تا با بهره گیری ازاصول و روش های پیش اندیشیده مستتر در دو رهیافت بنیادی نقد امروز، ساختگرایی و نشانه شناسی، جنبه های نمایشی و داستانی هفت پیکر مورد تحلیل و موشکافی قرار گیرد. هدف از این کار در مرتبه نخست، ارائه شگردها و فنون داستان سرایی و شناخت عناصر نمایشی هفت پیکر و در مرتبه بعد فراهم آوردن امکان استفاده از آثار نظامی، در اقتباس ها و آثار داستانی و نمایشی جدید است. برای دستیابی به این هدف، جنبه های نمایشی موجود در این اثر در چهارچوب مطالعات مربوط به شخصیت شناسی، موقعیت نمایشی، کشش، کنش و واکنش، تعلیق و شخصیت های کنش گر بررسی شده اند، تا هرگونه اقتباس و برداشت تازه و علمی از این اثر برای اهدف نمایشی چهارچوبی علمی داشته باشد.
Nezami Ganjavi has always been recognized as one of the greatest creators of fictional masterpieces of Persian literature. However، the studies on his method of narration and characterization are so few in number. On the other hand، most of the works available have dealt with Nezami's life، his literary innovations، and explanations about the difficult verses of him. This shows that there is a lot to be done about his method of storytelling، as well as the patterns of his fictional narrations.
This study has chosen Haft Peykar from Nezami's five "treasures"، since the dramatic patterns in this work seem to be more vivid، and on the basis of the methods available in structuralism and semiotics، it has been tried to present the reader the dramatic aspects of this work. In order to achieve this aim، issues such as characterization، dramatic situation، action and results، suspense and the active characters have been taken into account so that the proper framework may be provided for further adaptations or rewritings of Haft Peykar.
ملخص الجهاز:
بر همین اساس ، در این مقاله کوشش بر آن بوده است تا با بهره گیری ازاصـول و روش های پیش اندیشیدة مستتر در دو رهیافت بنیادی نقد امروز، سـاختگرایی و نشانه شناسی ، جنبه های نمایشی و داستانی هفت پیکر مـورد تحلیـل و موشـکافی قرار گیرد.
بـه همین علت در این مقاله کوشش اصلی، کشف ساخت و بافت درونی هفت پیکر و تحلیـل نشانه شناختی شخصیت با استفاده از الگوهای نقـد امـروزین در جهـت شـناخت و فهـم مایه ها و شگردهایی است که در بنای شکوهمند این اثر سترگ نظامی به کار رفته است ، به گونه ای که امکان بهره گیری از این اثر چه در اقتباس بـرای نمـایش و یـا هـر صـورت داستانی دیگر و چه در التذاذی که از درک ویژگیهـای سـاختاری آن ناشـی مـیشـود، فراهم آید.
1 با وجود این که ساختگرایی، به عنوان یک روش از زمان ارسطو مطرح بوده است ، اما به اعتقاد گورین و دیگران در کتاب رهیافت های نقد ادبی (٢٠٠٤: ٢٨٠) توجـه گسـترده و روشمند به آن در سدة بیستم ، موجب شده اسـت کـه سـاختگرایی همچـون روشـی در مشاهده و شناخت جهان به کار رود.
در واقع ، با وجود آن که ساختگرایی، به عنوان یک روش از زمان ارسطو مطـرح بـوده است ، اما به اعتقاد نویسندگان کتاب رهیافت های نقد ادبی ، توجه گسترده و روشمند بـه آن در سدة بیستم ، موجب شده اسـت کـه سـاختگرایی، همچـون روشـی در مشـاهده و شناخت جهان به کار رود (همان : ٢٨٢).