خلاصة:
ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ ﻣﻮﻻﻧـﺎ ﺟـﻼلاﻟـﺪﻳﻦ )276-406 ﻫ .ق( آن ﭼﻨـﺎن در ذﻫـﻦ و ﺧـﺎﻃﺮ ارادﺗﻤﻨﺪان و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪاﻧﺶ ﺟﺎی ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﻲ وﺟﻮه دﻳﮕﺮ آن وﺟـﻮد ﺟﺎﻣﻊ ﺗﻨﮓ ﻛﺮده اﺳﺖ. واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻨﻮی از ﺟﻬـﺎت ﻣﺨﺘﻠـﻒ دﻳﻨـﻲ، ﻋﻠﻤـﻲ، ﻓﻠﺴﻔﻲ، و ﺣﺘﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺖ. ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻣﻘﻮﻟـﺔ دﻳﻨﻲ- ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺜﻨﻮی ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﻣﻮﻻﻧـﺎ در ﺟﺎیﺟﺎی اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺷﺮﻳﻒ، دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎی ﺧﻮد را درﺑﺎرة اﻧﻮاع ﺣﻜﻮﻣـﺖ، ﻣـﺸﺮوﻋﻴﺖ 53 ﺣﻜﻮﻣﺖ و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎی ﺣﺎﻛﻤﺎن اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ درﺑﺎرة ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎی ﻏﻴﺮﻣﺸﺮوع ﻳﺎ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎی ﻓﺮﻋﻮﻧﻲ و ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎی ﻣﺸﺮوع ﻳﺎ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬـﺎی ﺳـﻠﻴﻤﺎﻧﻲ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ.ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎیادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎره 42، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 8831 ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﻲ دارد ﺑﺎ ﺟﻤﻊآوری دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎی ﻣﻮﻻﻧﺎ و ﺗﺪوﻳﻦ آﻧﻬﺎ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮای دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣﻮﻻﻧـﺎ درﺑـﺎرة ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻓـﺮاﻫﻢ آورد و ﻣﺒـﺎﻧﻲ ﻓﻜـﺮی و وﻳﮋﮔﻴﻬـﺎی ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻄﻠﻮب او را ﺑﺮﺷﻤﺮد.
ملخص الجهاز:
"راﺑﻄﺔ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﻮﻻﻧﺎ در ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻛﻪ روش و ﻣﻨﺶ ﺣﺎﻛﻤﺎن و ﻛﻢ و ﻛﻴﻒ ﺣﻜﻮﻣﺘـﺸﺎن، در ﻣـﺮدم ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد و ﻧﻴﺰ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﺒﺎرت ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻤﺎی: اﻟﻨﺎس ﻋﻠﻲ دﻳـﻦ ﻣﻠـﻮﻛﻬﻢ )ﺧـﺎﺗﻤﻲ، 6831:ص 78( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ: 34 ﭼـ ـﺮخ اﺧـ ـﻀﺮ ﺧـ ـﺎک را ﺧـ ـﻀﺮا ﻛﻨـ ـﺪ ـ ـ ـ ـ ـ ﺧـــﻮی ﺷـــﺎﻫﺎن در رﻋﻴـــﺖ ﺟـــﺎ ﻛﻨـــﺪ ج ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی ادﺑﻲ ﺳﺎل6، ﺷﻤﺎر42، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن8831 وز ﻫﻤـــﻪ آب روان ﭼــ ـﻮن ﻟﻮﻟـــﻪ ﻫــ ـﺎ ـ ـ ـ ـ ﺷ ـﻪ ﭼ ـﻮ ﺣﻮﺿ ـﻲ دان و ﻫ ـﺮ ﺳ ـﻮ دوﻟ ـﻪ ﻫ ـﺎ ــ ــ ـ ــ )ﻣﻮﻟﻮی، 6631،دﻓﺘﺮ1: 12-0282( و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن، راﺑﻄﻪای را ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺻﻼح و ﻓﺴﺎد رﻋﻴـﺖ ﺑـﺎ ﺻـﻼح و ﻓـﺴﺎد ﺳـﻠﻄﺎن ﻫﺴﺖ، ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ »ﺳﻠﻄﺎن در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺔ آﺑـﻲ اﺳـﺖ ﻛﻪ در وﺟﻮد رﻋﻴﺖ ﻣﻲرود و اﮔﺮ آب وﺟﻮد او ﺷﻴﺮﻳﻦ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺟﻮﻳﻬﺎ آب ﺷـﻴﺮﻳﻦ روان اﺳﺖ وﮔﺮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ، ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ارﺑﺎب ﻗﺪرت را در ﺗﺮﺑﻴﺖ و اﺻـﻼح ﻧﻔﻮذ ﺧﻠﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲداﻧﺪ« )زرﻳﻦﻛﻮب، 8631،دﻓﺘﺮ2: 446(: ﺟﻤﻠـ ـﻪ ﺟﻮﻫـ ـﺎ ﭘـ ـﺮ ز آب ﺧـ ـﻮش ﺷـ ـﻮد ـ ـ ــ ـ آب روح ﺷــ ـﺎه اﮔــــﺮ ﺷــــﻴﺮﻳﻦ ﺑــــﻮد ـ اﻳـــﻦ ﭼﻨـــﻴﻦ ﻓﺮﻣـــﻮد ﺳـــﻠﻄﺎن ﻋـــﺒﺲ ﻛــﻪ رﻋﻴــﺖ دﻳـ ـﻦ ﺷــﻪ دارﻧــﺪ و ﺑـ ـﺲ ـ ـ ـ ـ ـ ـ )ﻫﻤﺎن،دﻓﺘﺮ5: 3-27( 4."