خلاصة:
شالوده دستور نظام مند نقش گرای هلیدی را این اصل تشکیل می دهد که هدف اصلی زبان انتقال معناست و به همین منظور گویشوران برای تبادل معنا متن را می سازند؛ یعنی در متن آنچه اهمیت دارد، رد و بدل کردن معناست. از سوی دیگر، یکی از ارکان حائز اهمیت در کتابها، بخصوص کتابهای درسی دانشگاهی، نحوه تالیف است، به گونه ای که علوم مربوط به صورت معنامند به خواننده منتقل شود. هدف از تدوین این مقاله بررسی فرانقش متنی در کتابهای درسی علوم انسانی سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت) در چهارچوب دستور نظام مند نقش گرای هلیدی است. روشی که در این تحقیق به کار رفته، توصیفی ـ تحلیلی است. نتیجه تحقیق بیانگر آن است که جایگاه آغازگر در زبان فارسی معنامند است و پرداختن به آن در تدوین و تالیف کتب درسی دانشگاهی بسیار اهمیت دارد.
ملخص الجهاز:
در زبـان فارسـی فعلهـای برگرفته از مصدرهای توانستن ، شدن ، بایستن ، شایستن و خواستن ، معمولاً قبل از فعل اصلی به کار می روند و نظر گوینده را نسبت به وقوع فعل بعـدی نـشان مـی دهنـد؛ در نتیجـه ایـن افعال معنای بینافردی دارند و چنانچه در ابتدای بند و قبل از آغـازگر تجربـی قـرار گیرنـد، آغازگر بینافردی محسوب می شوند، مانند «شاید» در جمله : «شاید بیمـار بـا بیـان مـشکلات خود نزد پزشک احساس راحتی کند».
غفاری مهر (١٣٨٣) در پایان نامـه کارشناسـی ارشـد خـود دو مجموعـه از کتابهـای آموزش زبان فارسی (آزفا) را از نظر ساختار مبتدا ـ خبر بررسی کرد و نتیجه گرفت کـه در جملات خبری کتاب فارسی بیاموزیم ، ١٥/٥ درصد مبتدای مرکب و ٨٤/٥ درصـد مبتـدای ساده است ، درحالی که در کتابهای آزفـا ١٠/٥ درصـد مرکـب و ٨٩/٥ درصـد مبتـدا سـاده است و با توجه به استفاده بیشتر فارسی بیاموزیم از مبتدای مرکب مـی تـوان گفـت کـه ایـن مجموعه انطباق بیشتری با گونه گفتاری زبـان فارسـی دارد.
ایـن رقـم نـشان مـی دهـد کـه از ایـن آغـازگر بـه خـوبی اسـتفاده شـده اسـت و در نتیجـه انـسجام میـان بنـدها دیـده مـی شـود (جـدول ٨ و نمـودار کلوچه ای ٨) جدول ٨ توزیع فراوانی آغازگر متنی در ١٠١٣ بند کلیات تربیت بدنی در مدارس کلیات تربیت بدنی در مدارس فراوانی درصد نسبت به کل بندها آغازگر متنی 513 50/5 %50/5 آغازگر متنی کل جمله %49/5 نمودار کلوچه ای ٨ توزیع فراوانی آغازگر متنی در ١٠١٣ بند کلیات تربیت بدنی در مدارس در کتاب مبانی و اصول راهنمایی و مـشاوره از مجمـوع ٩١٣ بنـد، ٣٥٣ بنـد (٣٨/٥) آغازگر متنی است .