چکیده:
آسیای مرکزی به عنوان بخشی از گستره حوزه تمدنی ایران، از جایگاه ویژهای در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برخوردار است. وجود اشتراکاتی چون آئین، کیش، قرابت جغرافیایی، اشتراک زبانی و حضور ایرانیان مقیم و پیوندهای تاریخی، فرهنگی و امتیاز غلبه تأثیر گذاری فرهنگ ایران بر تأثیرپذیری (شخصیتهای فرهنگی) بین ایران و آسیای میانه و نیز پتانسیلهای عظیم نفت و گاز و ... فرصتهای بالقوهای را پیش روی ایران قرار داده که ایران نمیتواند خود را در محدوده اهداف ملی محبوس کند و به نوعی موجب شده تا زمینههای مناسبی برای گسترش مناسبات فراهم گردد.جمهوری اسلامی ایران با فراز و نشیبهای عمدهای در سیاست خارجی خود در این منطقه رو به رو بوده است. تا جایی که برای دستیابی به حقوق اولیه همسایگی و ذینفع شدن در منافع مشترک باید از مسیر سخت دفع نیروهای بیرونی عبور نماید. بر این اساس، بررسی شرایط منطقهای برای شناخت سطح روابط استراتژیک کشور با آن، از ضرورتهای اولیه میباشد. البته در اثرگذاری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر روندهای سیاسی آسیای مرکزی، موانعی نیز وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: فقدان استراتژی سیاست خارجی جامع که در قالب آن، سیاست خارجی ما در آسیای مرکزی تدوین شده باشد، وجود تصور غلط از جمهوری اسلامی ایران در منطقه و تلاش اندک ما برای بازسازی این تصویر، خصومت آمریکا با ایران و تلاش این کشور برای مهار ایران.
خلاصه ماشینی:
"323 حداقل دو دلیل عمده وجود داشت که رهبران ایران و برخی از کشورهای تازه استقلال یافته، با شوق و امیدهای فراوان، در انتظار شکوفایی و گسترش هرچه بیشتر روابط ایران و این کشورها را در عرصههای مختلف اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بودند: اول، پیوندهای فرهنگی، مذهبی که پس از ظهور اسلام و ورود آن به این سرزمین به اعتقاد غالب در این منطقه در آمد 324 و مسئله دیگر، پیشینه تاریخی موجود میان ایران و کشورهای جدید در آسیای مرکزی و قفقاز و همچنین نیازها و تقاضاهای اقتصادی به سرعت در حال افزایش در این مناطق بود.
جمهوری اسلامی ایران همواره تلاش نموده است تا روابط خود را با کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز و روسیه توسعه دهد و در این راستا موفقیتهایی در زمینه همکاریهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی نیز به دست آورده است؛ با این حال در زمینه همکاریهای اقتصادی به نظر میرسد که هنوز ظرفیتهای زیادی وجود دارد که به دلیل وجود برخی موانع مورد استفاده قرار نگرفته است.
وجود اشتراکات و پیوندهای تاریخی، فرهنگی و دینی بین ایران و آسیای مرکزی و نیز پتانسیلهای عظیم نفت و گاز، جمعیت زیاد، بازار مناسب برای کالای ایرانی و از همه مهمتر محصور بودن این منطقه در خشکی و استفاده از فضا و قلمرو ایران به عنوان اقتصادیترین مسیر برای این کشورها، فرصتهای بالقوهای را پیش روی جمهوری اسلامی ایران قرار داده و به نوعی موجب شده تا زمینههای متنوع و گستردهای برای تعمیق و گسترش روابط فیما بین فراهم گردد."