چکیده:
مسئله صفات و معناشناسی اوصاف الهی و ارتباط آن با توحید حقیقی پروردگار، از جمله مسائل بنیادین الهیاتی است که همواره میدانی برای ظهور باورهای مختلف اندیشمندان اسلامی بوده است. در این میان قاضی سعید قمی از اندیشمندان بزرگ امامیه در روزگار صفویه، در زمینه وجود شناسی و معناشناسی اسما و صفات الهی دارای دیدگاهی ویژه بوده است که با آرای رایـج و مشهور عالمان شیعه در این باب، اختلاف فراوانی دارد. نوشته ی پیش رو با بررسی آثار و سیر دگرگونی های فکری قاضی سعید نشان می دهد که وی در باب معناشناسی اوصاف الهی به الاهیات سلبی و توصیف خداوند به اوصاف فعلی معتقد است و نظریه خاص او در این باب تحت تاثیر روایات شکل گرفته است.
خلاصه ماشینی:
پيشينه بحث درباره قاضي سعيد قمي وديدگاه خاص او درزمينه معناشناسي صفات الهي پژوهش ها و مقاله هاي متعددي نگاشته اند که از مهم ترين آنها موارد زير است : aموضع خاص قاضي سعيد قمي در بـاب اسـما و صـفات حـق ́، نگاشـته غلامحسـين ابراهيمي ديناني در کتاب اسما و صفات حق ؛ aمنزلت فلسفي قاضي سعيــد قمـي ́ نگاشـته محسن کديور درآيينـه پژوهش ؛ aنقد روش شناختي مقايسه ديـدگاه ابـن ميمـون و قاضـي سعيد قمي ́؛ aانتقادات امام خميني برقاضي سعيد قمي ́ و aبررسي و نقد ديدگاه هاي قاضي سعيد قمي در نفي اتصاف ذات خداوند به اسما و صفات ́.
قاضي سعيد نخست برهان خـود بر تباين خدا و مخلوقات در مقام ذات را در قالب يک قيـاس اسـتثنايي رفـع تـالي چنـين مطرح مي کند: اگر خداوند با مخلوقات خود در ذات اشتـراک و سنخيتي داشته باشـد، بـا توجـه بــه اينکه آنچه در خلق يافت مي شود امري مخلوق است ، بايد حکم به مخلوق بـودن خداونـد کرد؛ اما تالي باطل است ؛ پس مقدم نيز باطل است ́ (قمي ، ١٣٧٧، ج ١،ص ٨١).
قاضي سعيد پس از آن که معرفت عقلي به ذات و صفات خدا را ممتنع مي شمارد، در شرح سخن امام رضا۷که فرمود: aبه وسيـله مصنـوعات الهي بروجود خدا استدلال مي شود́ (صدوق ، ١٣٨٩، ص ٣٥) چنيـن مي نويسد: تنها از طريق مصنوعات و مخلوقات مي توان بر وجود خداوند استدلال کرد؛ چرا که هر موجودي به دليل ممکن بودن بر وجود صانع و خالق خويش ، يگـانگي او و سـاير صـفات حسنايش دلالت مي کند؛ زيرا طبيعت امکاني فقير حقيقـي اسـت و فقـر حقيقـي بـه غنـاي حقيقي نيازمند است و محتاج ناگزير از محتاج اليه است .