چکیده:
به دست دادن متنی نزدیک به آنچه ساخته ذهن شاعر یا نویسنده بوده و قرابت بیشتری با نوشته او داشته
باشد، از دغدغههای همیشگی پژوهشگران است. به همین دلیل آثار بزرگان ادب پارسی، به تصحیح و تنقیح
چندباره میانجامد. امّا این رویّه دربارة عبدالقادر بیدل انجام نگرفته است. این التفات اندک برای شاعری به
عظمت بیدل که نقشی انکارناپذیر در رشد و گسترش زبان و ادبیات فارسی دارد، دور از انصاف مینماید.
این پژوهش بر آن است تا با جستاری دربارة کارهای انجامگرفته پیرامون کلیات بیدل، به معرّفی سه
و « رضا رامپور » دانشگاه اسلامی علیگر)، نسخه 1131 کتابخانه ) « مولانا آزاد » نسخه خطّی کتابخانه
بپردازد. شیوة انجام کار در بخش اول، مقایسه و نقد کارهای انجام « پتنا » نسخه 381 کتابخانه خدابخش
شدة این حوزه بر اساس نمونه های ارائه شده و در بخش دوم، واکاوی ویژگی ها ، کاستی ها و
برجستگیهای هر نسخه دستنویس با ذکر دلایل نسخهشناسی و شواهد مثال است.
ضرورت تحقیق، نبودن تصحیحی منقح از کلیات بیدل است و معرّفی سه نسخه خطّی، به عنوان
نسخههایی که قابلیت استناد در یک تصحیح علمی را دارد، نتیجهای است که این پژوهش به دنبال آن است
خلاصه ماشینی:
در حالیکه قرینه های «دعوت به گذشتن از محرمی» و « داغ شدن آفتاب چون حلقۀ برون در»، درستی «غیرتانجمن » را میرساند که در سـه نسـخۀ مـورد بحث ما آمده است : بگذر ز محرمی که در این عبرتانجمن چون حلقه داغ گشت برون در آفتاب (بیدل،١٣٤١: ١٤٠) و (بیدل،١٣٧٦: ٤٩١) ١ ـ ٣ ـ ٤) تغییر نادرست ترکیب های بیدل گاه به نظر میرسد مصححان با هندسۀ ذهنی بیدل آشنایی کافی ندارند و به همین دلیل ، شـکل ترکیبات او را دیگرگون میکنند: ننگ تصویریم ، از ما جرأت جولان مخواه این قدرها بس که پای ما برون دامن است (بیدل،١٣٤١: ٢٥١) و (بیدل،١٣٧٦: ٦٢١) مصرع اول در نسخه های دستنویس بدین شکل است : پیک تصویریم ، از ما جرأت جولان مخواه ترکیب سازی بیدل با «تصویر»، جزو بدیهیتـرین کـنش هـای شـاعرانۀ اوسـت و مخاطـب ژرفکاو شعر او، تنها با خواندن چند غزل به آن پی میبرد؛ به چند نمونه توجه کنید: دیدة تصویر: تصویری نقاشی شده از چشم : در بیابان تحیر، نم ز چشم ما مخواه بینیاز اشک میدان دیدة تصویر را (بیدل،١٣٨٦: ١٢٥) ساغر تصویر: تصویری نقاشی شده از ساغر: دل شکسته ره درد واکند، ورنه لبم چو ساغر تصویر از فغان خالی است (بیدل،١٣٨٦: ٤١١) شمع تصویر: صورت و تصویر شمعی که نقاشی شده باشد: کاش هجران داد من میداد اگر وصلی نبود شمع تصویرم که از من سوختن هم ننگ داشت (بیدل،١٣٨٦: ٤٦٢) با این توضیحات، «پیک تصویر» به معنی «تصویری از قاصد» کاملا در بیـت مفهـوم پیـدا میکند و بر شکل به کار رفته در دو تصحیح ترجیح دارد.