چکیده:
دربارة اختیارات و تکالیف شخص حقوقی، پرسشها و ابهامهای فراوانی وجود دارد؛ اما در این نوشتار، به بررسی مبانی اعتبار و مشروعیت بهوسیلة شخص حقوقی از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی میپردازیم. به عبارت دیگر، در این مقاله به این پرسشها پاسخ میدهیم که آیا شخص حقوقی میتواند عمل حقوقی وقف را انجام دهد؟ در فرض امکان، چه ادلهای بر اعتبار این عمل حقوقی «شخص حقوقی» وجود دارد؟ همچنین با توجه به اینکه انعقاد عقد وقف، متوقف بر برخی شرایط مثل مالکیت واقف و قصد قربت و... است، شرایط وقف از سوی اشخاص حقوقی بررسی میشود.آنگونه که از فقه و حقوق اسلامی برمیآید، اشخاص حقوقی از همة حقوق اشخاص حقیقی برخوردارند؛ مگر حقوقی که بهطور طبیعی به شخص حقیقی اختصاص دارد. همچنین ادلة وقف نیز اطلاق داشته و شامل وقف شخص حقوقی میشود؛ اما قصد قربت، شرط صحت وقف نیست؛ بلکه فقط شرط کمال و ثواب است.
خلاصه ماشینی:
"الف) اهلیت استیفاء یکی از شرایط واقف، اهلیت استیفاست؛ یعنی واقف باید اهلیت انعقاد وقف را داشته باشد، که در مورد اشخاص حقیقی برخورداری از شرایطی همچون بلوغ، عقل، رشد و عدم حجر و ورشکستگی بود؛ اما در مورد اشخاص حقوقی، شرط دیگری نیز باید رعایت شود و آن اینکه، اشخاص حقوقی (اعم از عمومی و خصوصی) تابع اصل تخصصاند؛ بدینمعنا که هر شخص حقوقی فقط میتواند در حدود صلاحیت قانونی خود (یعنی انجام اموری که بهموجب قانون یا بر اساس اساسنامه جزء اختیارات و وظایفش گذاشته شده است) عمل کند (مؤتمنی طباطبایی، 1371، ص242؛ صفار، 1373، ص149).
» بنابراین، شخص حقوقی فقط نمیتواند دارای حقوق و تکالیفی شود که مخصوص شخص حقیقی (انسان) است؛ مسائلی همچون نسب و قرابت، سن، جنس، ازدواج، ارث، زناشویی، حق ابوت یا بنوت، طلاق، نفقه، تمکین، حسن معاشرت و هرگونه حق و تکلیفی که به بعد جسمی، انسان وابسته است؛ مانند حق تندرستی و سلامتی جسم بهطور کلی، و هر حقی که از شخصیت جسمی انسان حمایت میکند؛ نظیر حق انسان نسبت به جسم خود در زمان حیات و بعد از مرگ و یا حقوقی که از عواطف و احساسات شخص آدمی حمایت میکند، چون حق خلوت و عدم افشای اسرار پزشکی یا حق بر عکس و تصویر و نامههای خصوصی و مکالمات و مراودات شخص با دیگران، یا حقوق دیگر، مثل حق تمتع از زندگی خصوصی و داشتن مسکن متناسب با نیاز و سایر مواردی که معمولا در قوانین اساسی و مدنی پیشبینی میشود اگرچه جنبه مالی داشته باشد، از قلمرو اهلیت اشخاص حقوقی بیرون است."