چکیده:
یکی از مباحث مهم در فلسفه دین معاصر غربی، مبحث ازلیت خداوند است. ازلیت خداوند در فلسفه یونان و قرون وسطی، عمدتا تفسیری فرازمانی داشت که بر اساس آن خداوند موجودی غیر زمان مند است و برای او درنظرگرفتن آغاز و انجام زمانی بی معناست. در نظر پاره ای از فیلسوفان عصر جدید، صفت ازلیت خداوند رنگ و بویی زمان مند می یابد و به این معنا تفسیر می شود که خدا در همه زمان ها بوده است و خواهد بود. با تاثیرگرفتن از این پیشینه تاریخی، ازلیت خداوند در فلسفه دین معاصر، دو تفسیر متفاوت داشته است که به زمانی گرایی (تفسیر زمان مند از ازلیت) و ازلی گرایی (تفسیر فرازمانی از ازلیت) معروف اند. به نظر می رسد که می توان با تامل در سرشت زمان و لوازم آن و نیز ژرف کاوی در پاره ای از دیگر صفات خداوند، همچون تغییرناپذیری، ادله ای را بر ادله ازلی گرایی سامان داد. همچنین، ایرادات وارد بر این تفسیر، همچون ایراد عدم انسجام مفهومی «موجود غیر زمان مند» یا ایراد مبتنی بر زمان مندبودن همه رخدادها، قابل پاسخ گویی اند. با این حال، معقولیت ازلی گرایی در گرو امکان ارائه تفسیری معقول از ارتباط موجود فرازمان با جهان زمان مند است.
خلاصه ماشینی:
در نظر پارهای از فیلسوفان عصر جدید، صفت ازلیت خداوند رنگ و بویی زمانمند مییابد و به این معنا تفسیر میشود که خدا در همۀ زمانها بوده است و خواهد بود.
مثلا ممکن است ادعا شود که اگر ازلیت خداوند را به معنای فرازمانیبودن خدا درک کنیم، دیگر اساسا مسئلۀ مذکور صورت خود را ازدست خواهد داد، زیرا در این فرض دیگر علم خداوند، هرچند مطلق است، اما علم پیشین، به معنای دقیق کلمه، نیست؛ چراکه در وجود خداوند و به تبع آن در علم او تقدم و تأخر و پیشوپسی تصور نمیشود.
63 بدینترتیب، آنسلم ازلیت خداوند را بر پایۀ تعریف پیشگفتۀ خود، از خدا، اثبات میکند: اگر خداوند موجودی ازلی نباشد و مشمول محدودیتهای زمانی قرار گیرد، آنگاه میتوان موجودی کاملتر از او تصور کرد، یعنی موجودی که با حفظ همۀ دیگر صفات کمالی خدا، در عین حال، ازلی هم باشد و این نتیجهای تناقضآمیز است.
ریچارد سوئینبرن، یکی از طرفداران معاصر این دیدگاه، ازلیت خداوند را چنین تفسیر میکند: «او [یعنی خداوند] اکنون موجود است، در هر مقطعی از زمان گذشته وجود داشته است و در هر مقطعی در آینده وجود خواهد داشت» (Swinburne, 1994: 136).
به دیگر سخن، بررسی دقیق این مدعا که وجود خداوند وجودی غیر زمانمند است بدون تکیه بر تصویری روشن از صفات الهی و حقیقت زمان ممکن نخواهد بود.
Reason and Religious Belief, An Introduction to the Philosophy of Religion, Oxford: Oxford University Press.