چکیده:
پیشرفت زندگی انسان از مرحله کشاورزی به صنعتی و فراصنعتی معلول رشد و توسعه تکنولوژی است. بدون شک تاثیر تکنولوژی در زندگی فردی و اجتماعی در دو بعد مادی و معنوی به حدی است که می توان موفقیت تمدن ها را مدیون آن دانست. تاریخ عظمت تمدن اسلامی و استیلای آن بر تمدن های کهن روم و یونان، نمونه ای از استفاده صحیح از علم و تکنولوژی بر اساس تعالیم عالی اسلام است. شاید بتوان گفت، تکنولوژی رمزگشایی از نظام خلقت و استفاده انسان از نیروی نهفته در طبیعت، به منظور رفع نیازهایش است. در این رهگذر او موفق می شود تا صفات کمالیه خداوندی که خالق هستی است را بشناسد. درک ماهیت تکنولوژی مستلزم آشنایی با سه حوزه علمی شناخت است که شامل ماهیت تکنولوژی از منظر مباحث فلسفی، به عنوان مطالعات میان رشته ای در باب شناخت انسان به عنوان موجود تسخیرکننده، و شناخت تعالیم عالی اسلام در زمینه بهره مندی انسان از مواهب خلقت است. خداوند، از نظر قرآن، زمینه تسخیر خلقت را به بشر عطا کرده و طبیعی است که انسان در استفاده از چنین ودیعه ای باید خود را مدیون لطف وی بداند و به گونه ای عمل کند که او از بشر انتظار دارد. انسان نمی تواند در دست یابی به علم و قدرت برای تغییر طبیعت، بدون توجه به امانت الهی و ضرورت حفظ ذخایر انرژی، از خود سلب مسئولیت کند و از این منابع فقط برای نفع آنی خودش و نه آیندگان بهره گیرد. در این مقاله درباره چیستی تکنولوژی، رابطه آن با انسان، و تاثیر تکنولوژی در جامعه با نگاه میان رشته ای بحث شده است. به علاوه جایگاه انسان، جانشین خداوند، الزامات تسخیر طبیعت، و مصادیقی از چهره های قرآنی که از این موهبت الهی بهره مند شده اند بررسی می شود.
خلاصه ماشینی:
خداوند، از نظر قرآن، زمینۀ تسخیر خلقت را به بشر عطا کرده و طبیعی است که انسان در استفاده از چنین ودیعهای باید خود را مدیون لطف وی بداند و بهگونهای عمل کند که او از بشر انتظار دارد.
میتوان نظر فلاسفه را دربارۀ تکنولوژی، در یک طبقهبندی کلی، به سه دسته تقسیم کرد: بعضی مانند هایدگر به طبیعت تکنولوژی همچون پدیدهای طبیعی و فرهنگی مینگرند، بعضی مانند مارکوزه (Marcuse) به تکنولوژی همچون محصول فرهنگی انسان مینگرند و اثر تکنولوژی را به صورت محیطی و اجتماعی بهشکلی نقادانه بررسی میکنند؛ این رویکرد مستلزم نگاه میانرشتهای مانند جامعهشناسی و فلسفۀ تکنولوژی است، و بالاخره، بعضی مانند کپ (Kapp) کار تکنولوژی را در عمل، به صورت سیستماتیک، در رشتههای مهندسی مانند بیوتکنولوژی مورد مطالعه قرار میدهند (Raydon, 2012: paragraph 20).
بهعلاوه، انکشافی که در تکنولوژی جدید حاکم است، نوعی تعرض به طبیعت است (herausfordern)، تعرضی که طبیعت را در برابر این انتظار بیجا قرار میدهد که باید تأمینکنندۀ انرژی مورد نیاز انسان باشد.
اگر منطق تکنولوژی، تسخیر طبیعت، باعث شود تا انسانها برای نیل به اهدافشان به خود حق دهند تا بر ارتباطات اجتماعی نیز تسلط یابند، بدون شک چنین فنسالاری اثر مخربی بر جوامع خواهد داشت، زیرا نوعی تصرف انسان بر انسان شکل میگیرد که از نتایج حکومت فنسالارانه است.
4. نگرش اسلامی در تبیین تکنولوژی تا اینجا دربارۀ فلسفۀ تکنولوژی، ماهیت، تأثیر آن در زندگی انسان، و وظیفۀ انسان در مورد انکشاف و تسخیر طبیعت از نگاه هایدگر توضیح داده شد.