چکیده:
نظام شهری عبارت است از مجموعه ای از شهرک ها و شهرهای وابسته به یک دیگر که ساختار نظام سکونت گاه های شهری را در یک منطقه یا کشور به وجود می آورند. از مهم ترین مباحث در چنین نظامی، چگونگی توزیع فضایی جمعیت است لذا بررسی وضعیت توزیع فضایی شهرها و روند آن در قالب نظام شهری امکان پذیر است. پس از مطالعه منابع داخلی و خارجی همچنین بررسی و تحلیل نتایج سرشماری های 4 دهه اخیر در پایگاه سیستم اطلاعات جغرافیایی نتایج پژوهش بیانگر این است که نظام شهری استان تهران دارای دو خصیصه عمده می باشد: خصیصه اول رشد سریع جمعیت شهری تهران و تبدیل آن به یک کلان شهر منطقه ای- ملی است که در حدود 64درصد جمعیت شهری استان تهران را در خود جای داده است. چنین فرآیندی به دنبال خود پدیده «بزرگ سری» یا «نخست شهری» را به دنبال داشته است. خصیصه دوم افزایش جمعیت شهرها در کل و تمایل آنها در صعود به رده های بالاست. در مجموع آنچه بیش از همه در منحنی ها مشهود است کشیدگی راس منحنی طی سال های 85- 1355 است که در نتیجه افزایش میزان جمعیت می باشد و خود بیانگر برتری و نخست شهری تهران در نظام شهری ملی و منطقه ای است به طوری که شهر تهران در سال 1385، 62/5 برابر دومین شهر(کرج)، 81/21 برابر شهر سوم (اسلامشهر) و 77/4586 برابر آخرین شهر استان(ارجمند) بزرگتر است که اختلاف زیادی را از لحاظ جمعیتی نشان می دهد.
خلاصه ماشینی:
پس از مطالعه منابع داخلي و خارجي همچنين بررسي و تحليل نتايج سرشماري هاي ٤ دهه اخير در پايگاه سيستم اطلاعات جغرافيايي نتايج پژوهش بيانگر اين است که نظام شهري استان تهران داراي دو خصيصه عمده مي باشد: خصيصه اول رشد سريع جمعيت شهري تهران و تبديل آن به يک کلان شهر منطقه اي - ملي است که در حدود ٦٤درصد جمعيت شهري استان تهران را در خود جاي داده است .
در مجموع آنچه بيش از همه در منحني ها مشهود است کشيدگي راس منحني طي سال هاي ٨٥- ١٣٥٥ است که در نتيجه افزايش ميزان جمعيت مي باشد و خود بيانگر برتري و نخست شهري تهران در نظام شهري ملي و منطقه اي است به طوري که شهر تهران در سال ١٣٨٥، ٥/٦٢ برابر دومين شهر(کرج )، ٢١/٨١ برابر شهر سوم (اسلامشهر) و ٤٥٨٦/٧٧ برابر آخرين شهر استان (ارجمند) بزرگتر است که اختلاف زيادي را از لحاظ جمعيتي نشان مي دهد.
ناهماهنگي توسعه مناطق و نابرابري هاي ناحيه اي موجود در اثر مکانيسم هاي حاکم بر ساختار اقتصادي - اجتماعي و سياسي کشور و نيز شهرنشيني شتابان و ناهماهنگي توسعه شهرهاي بزرگ و کوچک در اثر تمرکز فعاليت هاي اقتصادي و تسهيلات خدماتي در شهر تهران موجب جدايي کامل و خلاء کارکردي آشکار شهرهاي ديگر نظام شهري از اين شهر شده است (موسوي ، ١٣٨٢، ص ٨) نتيجه اين روند پيدايش پديده نخست شهري در نظام شهري ايران بوده به طوري که شهر تهران خارج از ترتيب منظم شهري کشور، به عنوان شهر برتر و نخست شهر، توفق و برتري خود را در زمينه هاي مختلف حفظ کرده است .