چکیده:
مسئله فتح ایران توسط مسلمانان، از مسائلی است که هنوز ابعاد آن به طور کامل مورد بررسی قرار نگرفته است. پرسش های بسیاری درباره این فتوحات وجود دارد. یکی از پرسش ها چرایی سقوط زودهنگام دولت ساسانی و نوع واکنش جامعه ایرانی به این مسئله است. این نوشتار تلاش می کند تا از منظری جدید موضوع را بررسی کند. مفروض این نوشتار این است که در کنار عوامل سیاسی و اقتصادی، نوعی از ذهینت سازی و باور عمومی در دو سوی ماجرا در چگونگی و سرعت فتوحات اثر داشته است. در این نوشتار تلاش می شود با خوانش دوباره متون تاریخی و با روش توصیفی ـ تحلیلی، فضای ذهنی کسانی که درگیر فتوح بوده اند بازسازی شود؛ به ویژه، سویه ایرانی، مورد توجه بیشتر قرار گرفته است و نشان داده می شود که چگونه باورهای ماوراءالطبیعی باعث انگیزه بیشتر یا کمتر در جنگ شده است.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که این منابع جنبه الهی دارند، بیشتر از سوی مردم مورد توجه و اطمینان قرار میگرفتند و با توجه به اعتقادات عمیق مردم نسبت به اخبار آنها، میتوان گفت که اینگونه روایات تأثیر بسزایی در روند حرکت جامعه و تاریخ داشته است ـ البته در روزگار ما نیز پیشبینی آینده در قالبهای علمی پیگیری میشود 2 و بشر علاقهمند است تا همچنان سیر تحولات آینده را پیشبینی کند که این خود از اهمیت موضوع خبر میدهد.
» 3 ابنخلدون در خصوص یادآوری چنین وعدههایی از سوی مسلمین در روند فتوحات مینویسد: «سعد ابن ابیوقاص در آستانه نبرد ارماث برای مردم سخن گفت و آنان را به نبرد تحریض کرد و وعدههای خداوند را به گوشهایشان رسانید» 4 درخصوص وی این روایت نیز منقول است که پس از حمد و ثنای خدای گفت: «خدا حق است و در ملک خویش شریک ندارد و گفتار او بیتخلف است، ابنخلدون، تاریخ ابنخلدون، ج 1، ص 511.
آنچنانکه در منابع آمده در آستانه نبرد قادسیه وی چندین مرتبه در خواب دیده بود که فرشتهای از آسمان فرود آمده، سلاح پارسیان را مهر زده و آن را به پیامبر داده و او نیز واعظ خرگوشی، شرف النبی، متن، ص 237؛ بیهقی، دلائل النبوة، ج 1، ص 100؛ بلعمی، تاریخنامه طبری، ج 2، ص 748؛ مستوفی، تاریخ گزیده، ص 131؛ همو، ظفرنامه قسم الاسلامیه، ج 1، ص 13؛ خاتون آبادی، وقایع السنین و الاعوام، ص 7؛ منشی، ریاض الفردوس خانی، ص 112.