چکیده:
مشکلات ناشی از رشد شدید جمعیت و در پی آن گسترش نامنظم و بی قاعده مراکز سکونتی و فعالیتی بویژه در شهرها باعث شد تا اندیشه طرح های کالبدی ملی و منطقه ای برای برنامه ریزی توسعه پایدار سکونتگاه ها و مدیریت خردمندانه سرزمین در سال های گذشته مطرح شود. سه هدف مشخص این طرح ها «بررسی تناسب زمین ها برای گسترش آینده شهرهای کنونی و ایجاد شهرها و شهرک های جدید، پیشنهاد شبکه شهری آینده کشور و منطقه بندی سراسر سرزمین به معنای تعیین کاربری های مطلوب زمین های کشور و مقررات تفکیک و ساخت وساز در هریک از آن ها؛ برای پاسخگویی به مشکلات فوق» تعیین شد. پس از تهیه و تصویب طرح کالبدی ملی، مطالعات طرح های منطقه ای به عنوان طرح های پایین دست در دستورکار معاونت معماری و شهرسازی وزارت مسکن قرار گرفت. مطالعات طرح های کالبدی منطقه ای، به عنوان دومین سطح از سطوح طرح های کالبدی، از سال 1374 آغاز شد. باتوجه به مشترک بودن هدف های طرح های کالبدی منطقه ای با طرح کالبدی ملی، فرق میان این دو سطح از مطالعه را، انتظارات از مطالعات منطقه ای تعیین می کند. این انتظارات عبارتند از: دقیق تر کردن، کامل کردن و گسترده تر کردن دامنه مطالعات نسبت به مطالعات ملی. با توجه به گستردگی موضوع، استفاده از طیف وسیع امکانات اطلاعاتی، پردازش و تحلیل های مختلف در طرح های کالبدی، امری اجتناب ناپذیر محسوب می شود. از آغاز تهیه طرح های کالبدی منطقه ای در مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، طرح پنج منطقه از مناطق دهگانه را، تهیه کرده و به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی رسانده است. در این مقاله به طور اجمال طرح های کالبدی ملی و منطقه ای، روش های تهیه، نقاط قوت و ضعف و مسائل و مشکلات پیشروی این قبیل طرح ها بررسی می شوند.