چکیده:
مغولان سی سال پس از تشکیل حکومت ایلخانان در ایران با بحران اقتصادی روبهرو
شدند.کارگزاران حکومتی برای رهایی از این بحران از مردم خواستند تا سکههای زر و
سیم خود را که وسیله داد و ستد بود.به عوامل حکومتی تحویل دهند و به جای
آنها<<چاو-پول کاغذی-دریافت دارند.این تحقیق برآن است تا علل اصلی پیدایش بحران
اقتصادی را در زمان گیخاتو(690-694 هجری)جست و جو کند.برخی از صاحب نظران معتقدند
که نحوه عملکرد گیخاتو و اسراف و تبذیر و بذل و بخششهای بی اندازه او و همچنین مرگ
و میر احشام بر اثر بروز یکباره سرما شدید موجب چنین بحرانی گردید.این مقاله ضمن
اینکه عوامل را به کلی مردود نمیداند.براین باور است که انتشار<<چاوو مقاومت
مردم شهر تبریز در برابرآن بهگونهای که عاقبت حکومت ایلخانی را وادار به
عقبنشینی کرد، از ریشههای عمیق سیاسی و اجتماعی این بحران حکایت
دارد.<<چاونمادی است که با بررسی ریشههای تاریخی آن میتوان به چالشهای متعدد
مناسبات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و دینی و فرهنگی مغولان و مردم از بدو تهاجم آنها
به ایران پیبرد.اتخاذ راهبردهای غیر عقلانی و ناسنجیده در سیاست دینی و فرهنگی از
سوی ایلخانان نخستین، به عنوان اصلیترین عامل در بروز بحران مشروعیت حکومتی و در
پی آن بروز بحران اقتصادی نقش داشته است.
خلاصه ماشینی:
"بدینسان تشکیل حکومت مغولان با غلبه نظامی بر نهادهای سیاسی، و مذهبی و همچنین با خونریزی و کشتار مردم (1)-عز الدین علی بن اثیر که دراین زمان میزیست، آنچنان از این واقعه متاثر و غمگین گردیده بود که درباره گزارش چنین بلای هولناکی برای جهان اسلام، در کتاب تاریخ خویش، تردید داشت.
هولاکو در درجه نخست قصد داشت که از وی بهرهبرداری سیاسی کند، اما پس از چندی خواجه نصیر الدین طوسی از فرصت استفاده کرد و در کنار ایجاد رصدخانه مراغه-که از خواستههای مغولان بود-با پذیرفتن مسئولیت اداره موقوفات به حفظ و ترویج میراث اسلامی و فرهنگی ایران دست یازید و به موفقیتهای بزرگی نیز دراین زمینه نائل گشت(13).
نگاه کنید به:دیوید مورگان:مغولها، ترجمه عباس مخبر، چاپ اول، تهران، نشر مرکز، 1371، ص 143 بحران مشروعیت در حکومت ایلخانان یکی از مشکلاتی که از همان ابتدای حکومت مغولان وجود داشت مساله مشروعیت حکومت آنان در ایران بود.
اگر راهبرد حکومتی ایلخانان نخستین، در سیاست دینی به نحوی تعیین میگردید که مشروعیت حکومت آنان را تا اندازهای تامین مینمود، به تبع آن مغولان ناگزیر می گشتند تا در زمینه سیاست اجتماعی نیز از سیاست رایج در فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی بهرهجویی کنند.
ک. شهاب الدین محمد نسوی:سیرت جلال الدین مینکبر، تصحیح مجتبی مینویی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1365، تقریبا بخش اعظم این کتاب شامل شرح جدیت سلطان جلال الدین خوارزمشاه برای تشکیل حکومت گسترده و یکپارچه در ایران است 5-همان، ص 191؛حمد الله مستوفی:تاریخ گزیده به اهتمام عبد الحسین نوایی، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ دوم، 1362، ص 584."