خلاصه ماشینی:
"صرفنظر از ایراد بنیادینی که به ایجاد جامعه مدنی، در برابر جوشش درونی جامعه مدنی، وجود دارد، یک پرسش مهم این است که آیا ماهیت جامعه مدنی با غایت اصلاح فرهنگی و یا برای تعیین کارویژههای روحانیت سازگاری دارد؟ بهلحاظ تاریخی جامعه مدنی، چیست و در چه صورتبندی رخ نموده است؟ مسئلهی جامعه مدنی که در طرح هگل از دولت و جامعه نمود بارزی مییابد، حاکی از طرحی برای اجتماع است که نظم مدنی را در برابر نظم طبیعی کهن قرار میدهد.
بهخاطر ماهیت جامعه مدنی، استقرار جامعه مدنی فقط در شرایط وجود و پیشبرد مناسبات سرمایهدارانه و با پیدایش دولت مدرن و در افق فهم نظم بازار (نظم نهادهای تولیدی و توزیعی)، ممکن است.
روحانیت برای مقابله با کلیت جامه مدرن (دولت مدرن، جامعه مدنی، بازار سرمایهداری) و بقای نقش خود نیازمند بازآرایی جایگاه اقتصادی، سیاسی، تربیتی خود حول مفهوم و نهادی است که از متن اندیشه شیعی در دوران مدرن برخاسته است."