چکیده:
از جملۀ عالمان نامدار شیعی در سدۀ 4ـ5ق، سید مرتضی است. گر چه وی را بیشتر به عنوان یک فقیه، متکلم، و ادیب برجسته میشناسند، با مروری بر محتوای آثار مختلف وی آشکار میشود که در تفسیر قرآن کریم نیز، شیوهای مخصوص به خود داشته، که شایان توجه و مطالعه است. در این مطالعه کوشش خواهد شد با مروری بر زندگی و آثار سید مرتضی، نخست با جایگاه مطالعات قرآنی در آثار وی آشنا شویم و آن گاه با مطالعۀ موردی نمونههایی از آرای وی، به روش تفسیری وی راه جوییم؛ بهویژه، از یک سو جایگاه تحلیلهای فرهنگی، زبانشناختی، و ادبی را در تفسیر وی، و از دیگر سو، جایگاه مبانی کلامی شیعی را در آنها بازخواهیم کاوید؛ همچنان که میکوشیم رویکرد وی را به آرای عالمان معتزلی نیز، تبیین کنیم.
Various methods and principles of analysis are utilized in the interpretation of the holy Quran. Form the early Islam to the modern days hundreds of Quranic commentaries are put forth each through the certain viewpoint of its writer and commentators. Language and discourse interpretations are unquestionably of a higher value. Sharif al-Murtadha Alam al Huda (965 - 1044 AD) was one the greatest scholars of his time who interpreted various Quranic verses while compiling and writing his books. His approach towards the interpretation of the Quran was that of a language and discourse nature، applying semantics، lexical، Arabic poems and logical and discourse argumentations. This paper aims to examine the language and discourse principles of Alam al Huda through some instances and cases it presents.
خلاصه ماشینی:
"آثار کلامی او نیز، همچون الشافی فی الامامة، تنزیه الانبیاء، یا انقاذ البشر من الجبر و القدر در میان شیعیان شناخته و نامدارند؛ آن سان که بیتردید سید مرتضی را باید از چهرههای شاخص مکتب متکلمان شیعه در بغداد به شمار آورد (برای این مکتب، رک : پاکتچی، 436).
از جملۀ این آثار، میتوان اثری مستقل در تفسیر سورۀ حمد، کتابی دربارۀ اعجاز قرآن با عنوان الموضح عن وجه إعجاز القرآن (چاپ مشهد، 1382ش، به کوشش محمد رضا انصاری)، یا کتاب الصرفة را یاد کرد (برای تحلیل نظریۀ وی در بارۀ اعجاز قرآن، رک : شرعیاتی، سراسر اثر).
به همین ترتیب، از دیگر آثار سید مرتضی که بخش اعظم آن به تفسیر آیات قرآن اختصاص یافته، کتاب امالی اوست؛ اثری که نشان دهندۀ تسلط سید مرتضی بردانشهای گوناگون آن دوران است (برای برخی اظهار نظرهای تحسین آمیز در بارۀ اثر از جانب عالمان بزرگ عامه، رک : قفطی، 2/ 249ـ250.
3. تأثیر مبانی کلامی بر آراء تفسیری سید مرتضی سید مرتضی همچون صدر نشین مکتب متکلمان شیعۀ بغدادی در عصر خویش، تفسیر ادبی ـ زبانشناختی قرآن کریم را در خدمت دفاع از مبانی عقیدتی این مکتب درآورده، و همواره در مسائل مورد اختلاف آن دوران در میان فرقههای مختلف شیعه، معتزله، و اصحاب حدیث، کوشیده است از رویکرد مکتب تشیع به فهم قرآن دفاع نماید."