چکیده:
جامعه شناسی تاریخی همواره شاه راهی برای کشف قانونمندیهای اجتماعی بوده که خدمات کاربردی مهمی را در اختیار جامعه قرار میدهد. بررسیهای اقتصادی نیز، دانشی اجتماعی است که یکی از موضوعهای محوری آن، بحرانهای اقتصادی است که گاهی از آن به تحولات اقتصادی نیز تعبیر میشود. از جمله آثاری که با اهتمام دکتر جمال الدین الشیال در سال 1358 قمری منتشر شده، چاپ کتابی تالیف تقی الدین احمد بن علی مقریزی مورخ مصری قرن نهم، به نام «اغاثهّ الامهّ بکشف الغمهّ» است که به دلیل نگاه فلسفی و توجه خاص او به تاثیر مسائل اجتماعی و اقتصادی به رویدادهای تاریخی، متمایز از دیگر آثار اوست. مقریزی در این اثر بر اساس روش تحقیق اجتماعی میدانی در بررسی بحرانهای اقتصادی در کشور مصر عمل کرده و در این رابطه نظریه ویژهای ارائه داده است. بررسی نظریه اجتماعی مقریزی با رویکرد به آیات قرآن و برهانهای او پیرامون علل و اسباب پیدایش بحرانها مساله این پژوهش است.
خلاصه ماشینی:
"مقریزی به وجود این نوع فساد سیاسی در زمان حیات خویش اشاره کرده و مینویسد: فساد سیاسی تا سال 806 ق یعنی تا زمان مرگ الظاهر برقوق (از سلاطین ممالیک برجی 922-784ق) ادامه یافت، اما آثار نامطلوب آن پس از مرگ وی پدیدار شد، چون او به نیازمندان مستمری پرداخت میکرد و هنوز در دست مردم کالایی بود و میتوانستند در برابر گرانی و قحطی مقاومت کنند و کسی از گرسنگی نمیمرد، اما پس از مرگ برقوق وضعیت بدتر شد و قیمتها بالاتر رفت به طوری که منجر به شورش روستائیان گردید (مقریزی،1420، صص63-64).
این بخش که به عوامل بحران اجتماعی و اقتصادی در جامعه اختصاص دارد را میتوان با آیه 11 سوره مبارکه رعد به پایان برد: «له معقبات من بین یدیه ومن خلفه یحفظونه من أمر الله إن الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم وإذا أراد الله بقوم سوءا فلا مرد له وما لهم من دونه من وال»؛برای او فرشتگانی است که پی در پی او را به فرمان خدا از پیش رو و از پشت سر پاسداری میکنند در حقیقت خدا حال قومی را تغییر نمیدهد تا آنان حال خود را تغییر دهند و چون خدا برای قومی آسیبی بخواهد هیچ برگشتی برای آن نیست و غیر از او حمایتگری برای آنان نخواهد بود.
از جمله عوامل اجتماعی موثر، سوء مدیریت است که از نظر مقریزی عامل اصلی پیدایش بحرانهای اقتصادی و اجتماعی در جامعه میباشد که از جمله پیامدهای این مساله؛ احراز مقامهای دینی و دولتی با رشوه (فساد سیاسی)،افزایش مالیاتها و هزینههای تولید و رواج پول کم ارزش است."