چکیده:
ﺷﻬﺮ ﻫﺮات ﺑﻪ ﻣﻼزﻣﺖ آب و ﻫﻮاﯾﯽ ﮐﻮﻫﭙﺎﯾﻪ ای ﮔﺮم و ﺧﺸﮏ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎغ ﻫﺎﯾﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ. از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎغﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ ﺧﺎن، ﯾﺪاﷲ ﺧﺎن، ﺧﺎﻧﻪ دﮐﺘﺮ ﺻﺎﻟﺤﯽ، ﻣﻬﺪی ﺧﺎن ﺳﻬﺎﻣﯽ، اﻣﯿﺮﺧﺎن ﺳﻬﺎﻣﯽ وﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻨﯽ، ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎغﻫﺎی اﺣﻤﺪ آﺑﺎد و ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ در ﻣﺤﺪوده ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﺎن اﺷﺎره ﮐﺮد، ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺪام دارای وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد و ﻣﻌﻤﺎری زﯾﺒﺎ و ﻓﺎﺧﺮی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ روش ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ای –ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﻨﺎﻫﺎ، ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ی ﺑﻨﺎﻫﺎ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎی ﮐﺎﻟﺒﺪی وﻣﻌﻤﺎری از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن )درون ﮔﺮاﯾﯽ و ﺑﯿﺮون ﮔﺮاﯾﯽ، ﻧﻮروروﺷﻨﺎﯾﯽ، ﭘﺮوﺧﺎﻟﯽ ﺑﻮدن، ﺗﺰﯾﯿﻨﺎت، ﺳﯿﺮﮐﻮﻻﺳﯿﻮن، اﯾﺴﺘﺎﯾﯽ و ﺳﺎزه ای، ﻣﻮاد و ﻣﺼﺎﻟﺢ، ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺑﻨﺎ( ﺑﺮوی ﺳﺎﯾﺖ ﭘﻼن، ﭘﻼن، ﻧﻤﺎﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ اﯾﻦ ﺑﻨﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﻨﺎی ﮐﻮﺷﮑﯽ در ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮی ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﻨﺎﻫﺎی ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﻫﺮات ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﻮاردﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎ اﻟﮕﻮی ﻏﺎﻟﺐ و ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻗﻠﯿﻢ وﺷﺮاﯾﻂ آب وﻫﻮاﯾﯽ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﮐﻪ اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ درک ﺑﻬﺘﺮ ﻓﻀﺎ، ﺣﻔﺎﻇﺖ از آن و ﻧﯿﺰ در دﺳﺘﺒﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻔﯿﺪ واﻗﻊ ﮔﺮدد. ﭼﺮاﮐﻪ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ﺑﺎ رﺷﺪ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎزﻫﺎی ﻓﺮاوان ﺑﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﺑﻨﺎﻫﺎی ﺳﻨﺘﯽ در ﺷﻬﺮ ﻫﺮات روﺑﺮو ﺑﻮده اﯾﻢ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺷﺎﻫﺪ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ اﺻﻮل ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻌﻤﺎری ﺳﻨﺘﯽ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻨﺎﻫﺎی ﺑﺎﺷﮑﻮه و ﻧﯿﺰ ﻋﻼوه ﺑﺮﺗﺨﺮﯾﺐ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺑﻨﺎﻫﺎی ﻧﺎﻫﻨﺠﺎرﮐﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﻌﻤﺎری ﺑﯽ ﻗﺎﻋﺪه و ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن اﻗﻠﯿﻢ ﻫﺎی دﯾﮕﺮ و ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﯽ ﻫﺮات ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎزﯾﺒﺎﯾﯽ ﯾﺼﺮی را اﯾﺠﺎد ﮐﺮده ﻫﺴﺘﯿﻢ ﻟﺬا ﺿﺮورت اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣﻔﻆ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪه اﻟﮕﻮﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ و در ﺧﻮر ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎغ ﺑﺮای ﻣﻌﻤﺎری آﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﺷﻬﺮ اراﺋﻪ دﻫﯿﻢ. اﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪود وﯾﮋه ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯿﺮاث ارزﺷﻤﻨﺪ و ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﮕﻬﺪاری آن از آﺳﯿﺐ ﻫﺎ ﺿﺮورت دارد. در واﻗﻊ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺷﻬﺮ ﮐﻮﻫﭙﺎﯾﻪ ای ﻫﺮات ﮐﻪ در اﺻﻮل ﺳﺎﺧﺖ و ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻌﻤﺎری ﺗﻔﺎوت ﭼﺸﮕﯿﺮی ﺑﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮﯾﻨﺸﻬﺮ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺧﻮد ﻣﺮوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻗﻠﯿﻤﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﺧﺸﮏ وﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎی اﻋﯿﺎﻧﯽ آن ﺑﻪ ﺟﺎی ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎغ دارای ﺣﯿﺎط ﻣﺮﮐﺰی و ﺑﺎدﮔﯿﺮ اﺳﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻧﯿﺎز دارد. از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﮑﯽ از اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﮔﺎم ﻫﺎی ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد، اراﺋﻪ اﻟﮕﻮﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮔﺎﻣﯽ ﻣﻬﻢ در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺻﻮل ﺳﺎﺧﺖ و روﯾﺎ روﯾﯽ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺻﻮل اﻗﻠﯿﻤﯽ ﺑﺮای ﺑﻮﺟﻮد آوردن ﺷﺮاﯾﻂ آﺳﺎﯾﺶ داﻧﺴﺖ. در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻌﻤﺎری ﻣﻮﺟﻮد، ﮐﻪ از ﻧﮕﺎه ﺑﺴﯿﺎری از ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻌﻤﺎری، ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آوری اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ اﻟﮕﻮی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
از جمله شاخص ترین این خانه باغها میتوان به خانه ابوالفتح خان، یدالله خان، خانه دکتر صالحی، مهدی خان سهامی، امیرخان سهامی وخانه ابوالحسنی، خانه باغهای احمد آباد و خانه هایی در محدوده قلعه محمد کریم خان اشاره کرد، که هر کدام دارای ویژگیهای منحصر به فرد و معماری زیبا و فاخری هستند که در این پژوهش با روش مقایسه ای –تحلیلی به بررسی و مطالعه موردی هریک از این خانه باغها در قالب معرفی مشخصات بناها، تاریخچه ی بناها و تحلیل های کالبدی ومعماری از جمله گزینه هایی چون (درون گرایی و بیرون گرایی، نوروروشنایی، پروخالی بودن، تزیینات، سیرکولاسیون، ایستایی و سازه ای، مواد و مصالح، هندسه بنا) بروی سایت پلان، پلان، نماها و نیز بررسی تطبیقی این بناها با سایر بنای کوشکی در معماری اسلامی و مقایسه مختصری با سایر بناهای مسکونی هرات پرداخته شده که پس از بررسیها و مقایسه مواردگونه شناسی خانه باغها الگوی غالب و مناسب اقلیم وشرایط آب وهوایی این منطقه ارائه شده است.
در واقع این گونه از خانهها از نشانههای هویت ملی و فرهنگی شهر کوهپایه ای هرات که در اصول ساخت و طراحی معماری تفاوت چشگیری با نزدیک ترینشهر همسایه خود مروست که با اقلیمی کاملا خشک وخانه های اعیانی آن به جای خانه باغ دارای حیاط مرکزی و بادگیر است محسوب میشود که به بازشناسی و معرفی بیشتری نیاز دارد.