چکیده:
قاعده احسان یکی از قواعد فقهی مسلم و موثر در حقوق اسلام و دارای گستره وسیعی است که مورد توجه بسیاری از فقها و حقوقدانان قرارگرفته است، به طوری که از آن به عنوان رافع مسئولیت و ضمان نامبرده می شود. طبق این قاعده اگر شخص محسن قصد رساندن سود به دیگری یا دفع ضرر از دیگری داشته باشد با رعایت تبصره هایی مثل داشتن حسن نیت و وارد نکردن زیانی بیش از زیان اول، عمل او مسئولیت آور نیست. زیرا اگر با نیکوکار مانند زیان کار رفتار شود سبب اجتناب انسان از احسان میگردد. ارزش عمل نیکوکارانه و قبح مجازات نیکوکاران تا بدان جاست که خداوند نیز درآیات متعددی از قرآن مقدس، محسنین را مورد دوستی و محبت خود قرار داده است. هدف این پژوهش، استفاده از مستندات نقلی و عقلی قاعده احسان و استناد به منابع فقهی، حقوقی، دانشگاهی و تحقیقات مختلف با تکیه بر قرآن و حدیث است تا اثبات کند که احسان یکی از موارد معافیت از جبران خسارت و مسقط ضمان قهری می باشد و با اشاره به قوانین مدنی و جزایی مرتبط با این قاعده نشان داده شده است که می تواند جایگاه مهمی را در روابط خصوصی شهروندان و نظام حقوقی ایران کسب کند.
خلاصه ماشینی:
به طور مثال هرگاه شخصی ببیند که فردی در آتش افتاده و می سوزد و برای حفظ جان و دفع خطر از او مجبور شود لباس او را پاره کند یا پتویی را بر روی او انداخته تا آتش خاموش شود، فرد محسن ضامن قیمت لباس یا پتو نخواهد بود زیرا او قصد احسان و خدمت داشته است که این خدمت در اینجا به صورت دفع خسارت و در جایی دیگر مثل تأدیب طفل در قالب جلب منفعت و مصلحت نمایان می‌شود.
شایان ذکر است، چنانچه محسن بخواهد از وقوع ضرر یا ادامه آن جلوگیری کند در صورتی ضامن نیست که ضرر دوم یعنی ضرری که برای دفع خسارت وارد شده از ضرر اول کمتر باشد در غیر این صورت عمل محسن نه تنها خدمت نیست بلکه عملی بیهوده و در مواردی از مصادیق خیانت هم محسوب می‌شود که بایستی جبران خسارت هم بکند.
در تعیین مقدار دلالت قاعده احسان چنین گفته شده است: اگر محسن اقدام به کاری کرد که به نظر وی موجب جلب منفعت برای دیگر یا رفع مفسده و مضرت از دیگری بود و این عمل بر طبق اعتقاد و تخیل نبود، بلکه در واقع نیز این عمل احسان یعنی دفع مفسده یا جلب منفعت بود، اگر ضرر عمل شخص بیشتر یا مساوی باشد عقلا به چنین شخصی محسن نمی گویند، چون در صورت بیشتر بودن ضرر، مسلمأ اسائه صدق می کند نه احسان و در نتیجه مجرای قاعده احسان نیست.
(
, 
, 
)
