چکیده:
عبدالرحمن بن حسن جبرتی(1168-1240/1756-1825) با نگارش تاریخ عجائب الآثار فی تراجم و الاخبار حوادث و تحولات دوره حساس و تاثیرگذاری از تاریخ متاخر اسلام را ثبت و ضبط کرده است. نخستین حضور استعمارگران اروپائی، بروز نخستین تمایلات استقلال طلبانه مصریان در برابر سلطان عثمانی و ظهور جریان وهابیت در حجاز، از حوادث بسیار مهمی هستند که او با دید ناقدانه و موشکافانه خود به تحلیل و ثبت آن ها پرداخته است. اما تاکنون به زبان فارسی، پژوهش قابل اعتنایی در باب جبرتی و جایگاهش در تاریخ نگاری اسلامی تالیف نشده است. بنابراین در پژوهش حاضر به معرفی و تبیین مواضع خاص جبرتی در تاریخ نگاری مصر و تحلیل آن پرداخته شده است. همچنین تلاش نگارنده در بخش مرتبط با تاریخ وهابیت بر آن بوده تا علاوه بر اعتنا به روایات جبرتی، به کمک اسناد و مکتوبات موجود در آرشیو عثمانی(ترکیه) از منظر تازه ای به حوادث تاریخ دولت اول سعودی بنگرد
خلاصه ماشینی:
٢ محمد عبدالله عنان [بی تا]، مورخؤ مصر الاسلامیه ، قاهره : مکتبه الخانجی ، صص ١٥٣-١٥٥؛ بـرای تحلیـل فـتح مصـر توسط عثمانی بنگرید به : David Ayalon(1960), Studies in al-Jabarti: Notes on the transformation of Mamluk society in Egypt under the ottomans, Journal of the economic and social history of the orient, V.
محمود شرقاوی (١٩٥٥)، دراسات فی تاریخ الجبرتی :مصر فی القرن الثامن عشر، قاهره : ج١، ص٤٣؛ این نظر علی رغم تضادهای تاریخی ، جبرتی را فردی فرصت طلب تصویر می کند که برای جلب نظـر وزیـر اعظـم عثمـانی کتاب مظهر التقدیس را نگاشته است .
برای تحلیلی کلی از این اصلاحات بنگرید به : Afaf Lutfi al-Sayid Marsot(1984), Egypt in the reign of Muhammad Ali, Cambridge: Cambridge university press; Khaled Fahmy(2002), All the Pasha’s Men; Mehmed Ali and his Army in making Modern Egypt, Cairo; American university of Cairo press; در باب اصلاحات اقتصادی عصر محمد علی پاشا بنگرید به : Stanford Shaw(1962), The financial and administrative organization and development of ottoman Egypt 1517-1798, Princeton university press; Michael Winter(1992), Egyptian society under ottoman rule 1517-1798, London, Routledge; Helen Rivilin(1961), The Agricultural policy of Muhammad Ali in Egypt, Cambridge:Harvard University press; درباب اصلاحات قضایی محمدعلی پاشا بنگرید به متن منقح و دقیق اصلاحات قضایی او در مصر: Rudolph Peters(1999), Mehmed Ali’s first criminal legislation (1829-1830), Islamic Law and Society, V.