چکیده:
حساب جمل به صورت جدی حدودا از آغاز سده هشتم هجری در متون ادبی
و تاریخی نمود یافته و در ثبت و ضبط دقیق موضوعات گوناگون و متعدد، مورد
استفاده قرار گرفته است. در دوره صفویه، به ویژه در سده دهم هجری، صنعت
مادهتاریخ سازی تکامل یافت و در اکثر کتب تألیف شده در این دوره، به ویژه
متون ادبی و تاریخی، کاربرد آن قابل ملاحظه است.
برای تصحیح متونی که ماده تاریخ در آنها نقش دارد، فراگیری حساب جمل
ضروری است و متونی که در این شصت ـ هفتاد سال اخیر تصحیح شده و در آنها
ماده تاریخ به کار رفته، مشمول بازنگری است.
خلاصه ماشینی:
"در حساب جمل در شعر فارسی و فرهنگ تعبیرات رمزی6 (صص 300 ـ 303) مدخلی با عنوان «جهان» آمده که عینا با واژه «جهانداری» یکی است، به سبب اهمیت موضع به نقل آن پرداخته میشود: «جهان، در سرودههای تعمیه دار با تعمیهای از گونه تعمیه با صنعت ایهام به کار گرفته شده است.
با مطلع زیر: چو روی چرخ شد از صبح چون صحیفه سیم ز قصر شاه مرا مژده داد باز نسیم (دیوان، چاپ نوریان، ج 1، صص 505 ـ 507) سروده است، ضمن اینکه در بیت چهارم قصیده خود را ملزم کرده تا نام کشور هند را بدین مضمون ببرد: به نام فرخ او خطبه کرد در همه هند نهاد بر سر اقبالش از شرف دیهیم در بیت سیزدهم، تعبیر جهان و تاریخ جلوس سیف الدوله محمود را به پادشاهی هند به روشنی آورده است: که پادشاهی صاحبقران شود به جهان چو سال هجرت بگذشت «تی» و «سین» و سه «جیم» در این بیت آشکارا پیداست که پادشاهی صاحبقران (سیفالدوله محمود غزنوی) در سال 469 ق.
سروده است، در بیتی از آن بدین موضوع اشاره کرده: هند و جهان ز روی عدد چون برابر است بر شه خطاب شاه جهان زان مقرر است همین سراینده در قطعهای که برای تاریخ فتح بلخ و بدخشان به سال 1056 ق سروده، در بیتی از آن، از شاه جهان که لقب دیگری به نام صاحبقران ثانی نیز داشت یاد میکند که تعبیر «شاه جهان» موهم دو معناست: یکی لقب خود شاه است و دیگر شاه هند."