چکیده:
ادبیات فارسی اوایل قرن بیستم میلادی شاهد پیدایش قالب شعری جدیدی بود که ما آن
می شناسیم. این رویداد ادبی با دو پدیدة مهم که این مقطع از « چهارپاره » را امروزه به اسم
« انقلاب ادبی » تاریخ ادبیات فارسی را رقم می زد، هم زمان بود. از طرفی در این دوره مفهوم
به حوزة شعر فارسی راه پیدا کرده و نزد دو گروه سرایندگان متجدّد محافظه کار و سنّت شکن
به رهبری محمدتقی بهار و تقی رفعت رواج فراوان یافته بود. این مفهوم را هر یک از دو
گروه به راه کاری اطلاق می کرد که در راه تجدّد شعر فارسی در پیش گرفته بود. از طرف
دیگر، منتقدان و تاریخ نویسان شعر فارسی اجماع شبه تام دارند براینکه در این دوره شعر
غربی سرچشمة اساسی الهام متجدّدان شعر فارسی بود. از آنجا که پیدایش و رواج چهارپاره
در این دوره به هیچ وجه پدید های اتّفاقی و خودجوش نمی نماید، این سوال به ذهن خطور
می کند که این رویداد ادبی چه رابطه ای با دو پدیدة مذکور داشته است؟ در این مقاله، نشان
می دهیم که قالب چهارپاره از شعر فرانسه و مشخّصا از شعر ویکتور هوگو سرچشمه گرفته
به مفهوم رمانتیسم فرانسه می دانستند « انقلاب ادبی » و به آنچه متجدّدان محافظه کار آن را
عینیّت بخشیده است.
خلاصه ماشینی:
بنابراین اگر همچون ملک زاده فرض بر این بگذاریم که این قالب ملهم از شعر غربی است ، باید به این سؤال ها نیز پاسخ داد که این قالب مشخصا از کدام شعر غربی سرچشمه گرفته است ؟ چگونه و به چه هدفی این اقتباس صورت گرفته است ؟ چه جایگاهی می توان در عرصه تلاش های تجددخواهانه سرایندگان به این قالب جدید اختصاص داد؟ چرا بهار که در ابتدا تجدد شعر فارسی را به جنبه معنایی آن محدود می کرد و با تقلید از شعر اروپایی به نام تجدد ادبی مخالفت می ورزید، خود به استفاده از این قالب روی آورد؟ در واقع پیدایش چهارپاره در شعر فارسی اوایل قرن بیستم با شعر غربی بی ارتباط نیست .
با اینکه در نسخه چاپ شده در مجله دانشکده مصراع های شعر یاسمی دو به دو به گونه ای افقی درج شده اند، اما کافی است که آنها را به ترتیب قرائت به صورت عمودی قرار دهیم تا شکلی شبیه به شکل شعر هوگو به دست آید: به گل گفت پروانه ای در چمن (فعولن فعولن فعولن فعل )، قافیه الف که با من بگوی ، (فعولن فعل )، قافیه ب که داده تو را و نداده به من (فعولن فعولن فعولن فعل )، قافیه الف چنین رنگ و بوی ؟ (فعولن فعل )، قافیه ب چنان که ملاحظه می شود، در این مورد نیز همانند شعر هوگو مصراع های کوتاه و بلند، هم از لحاظ قافیه و هم از لحاظ وزن ، ترتیب متقاطع دارند.