چکیده:
اگر ادبیات را برساخته زبانی فاخر و چندلایه بدانیم که نیازمند تفسیر اسـت ، و روانشناسـی را دانشی توانا بر تفسیر بخشی از جنبه های آثار ادبی به شمار آوریم ، درخواهیم یافت کـه رابطـه روانکاوی و ادبیات میتواند رابطه دو نیروی همکار برای کشف دنیایی باشد که در زیـر زبـان آثار ادبی، ناشناخته و پنهان مانده است . از همین رو محققان زبـان فارسـی تـاکنون تحقیقـات بسیاری را بر مبنای دیدگاه های نقد روانشناسانه انجام داده اند، بررسیها نشان میدهد کسانی که به این تحقیقات دست یازیده اند بیشتر از نظریه های فروید، آدلر، لاکان و بخصوص یونـگ در نقد آثار ادبی سود جسته اند. در این مقالات اگرچه اطلاعات مفیدی ارائـه شـده اسـت ، بخـش عمده ای از آنها دچار نارساییهایی شده اند که غالبا از اطلاعات ناکافی یا کم دقتی نویسندگان یـا ٧٧ جهت گیریهای افراطی و تفریطی آنها ناشیشده است ، برای مثال گـاهی نویسـنده ای بـا نـوعی جانبداری از اثر ادبی خاص کوشیده است آن را با وجوه مثبت نظریه ای مشخص منطبق کند و به تعریف و تمجید آن بپردازد، یا برعکس با نوعی قطعیانگاری بیدلیـل نظریـه ، سـعی کـرده است شواهدی بیابد که بر اسـاس آن بتوانـد بـه پریشـان احـوالی و بیمـار بـودن نویسـنده یـا شخصیتهای اثر وی حکم کند، یا کوشیده است به هر صورتی که شده بین دو چیزی که هـیچ ارتباطی با هم ندارند، ارتباطی برقرار کند و به گمان خود نوشته ای نوآورانـه عرضـه کنـد. در مجموع این نوع جهت گیریها سبب شده است آسیبهای جدی بـه نقـد روانشناسـانه آثـار ادبـی فارسی وارد شود. در این مقاله با بررسی مقاله هایی که در این زمینه به زبان فارسی نوشته شده است ، نقد ادبی روانشناختی در ایران به اجمال بررسی شده و نقاط قوت و ضعف آن بیان شده است .
خلاصه ماشینی:
بررسـی دقیـق فهرستها و نمایه های مقالات در ایران از قبیل جستجو از طریق فهرست مقالات فارسـی ایرج افشار، نمایه های sid،isc ،noormags و فهرستهای منابع پایـانی مقـالات در ایـن زمینه ، بیان میکند که اولین مقاله در حوزه نقد روانشناختی آثار ادبـی در ایـران ، مقالـه عبدالله فریار با عنوان «روانشناسی تحلیلی و ادبیات »، سخن (اسفند ١٣٢٣) است و پس از آن تا سال ١٣٦٩ مجموعا ١٤ مقالـه در حـوزه نقـد آثـار ادبـی بـر اسـاس نظریـه هـای روانشناسی نوشته شده است (اگرچه درباره خود نظریه های روانشناسی و بویژه نظریـه فروید و نقد آن بر مبنای دیدگاه های دینی مقاله های بسیاری نوشته شـده کـه خـارج از ٧٩ موضوع بررسی ماست )؛ اما از سال ١٣٧٠تا ١٣٧٩ ٣١ مقالـه و از ١٣٨٠ تـا ١٣٨٩، ١٦٢ مقاله در زمینه نقد روانشناختی نوشته شده که نشاندهنده رشد سریع نقد روانشناختی و گسترش رویکرد دانشگاهی و پایان نامه های تحصیلی به این نوع نقد است ؛ زیرا غالـب این مقاله ها با مشارکت استادان و دانشجویان نوشته شده است ، اما مقاله های اندکی نیـز هست که استادان یا دانش آموختگان جدید دانشگاهی بـه طـور مسـتقل در ایـن زمینـه نوشته اند که فرزاد قائمی با یازده مقاله (٦ مقاله مستقل ، ٣ مقالـه دو نفـره ، ٢ مقالـه سـه نفره )، صابر امامی هشت مقاله مستقل ، حورا یاوری شش مقاله مسـتقل ، حسـین پاینـده پنج مقاله مستقل و سه مقاله ترجمه شده ، طیبه جعفری هفت مقاله (٣ مقاله مستقل و ٤ مقاله دو نفره )، محمد صنعتی پنج مقاله مستقل ، جلال ستاری چهار مقاله مستقل ، مـریم حسینی چهار مقاله مستقل در صدر نویسندگان مقاله های نقـد ادبـی روانشـناختی قـرار دارند که فهرست مقالات آنها برای اطلاع خوانندگان علاقه مند در پیوسـت ایـن مقالـه درج شده است .