چکیده:
در این مقاله لحن حماسی ابن حسام شاعر معتقد قرن نهم هجری و معاصر عهد تیموریان بررسی می شود. در این راستا و با توجه به پیشینه ی هنری ابن حسام در سرودن نخستین حماسه ی دینی ایران زمین؛ ابتدا تعاریفی از لحن در دو حوزه موسیقی و ادبیات به دست داده شد. سپس تعاریفی کلی از آیین و شعر آیینی آورده شد. سرانجام با آوردن شواهدی از شعر این شاعر دلداده به مکتب اهل بیت (علیهم آلاءتحیه و الثناء) لحن حماسی در هماهنگی معنا و موسیقی نشان داده شد. این اشعار در پنج عنوان مشخص دسته بندی شده است تا زیبایی گزینش وزن و واژه توسط ابن حسام بهتر نشان داده شود چراکه در نعت، وصف، مرثیت و منقبت هر یک از ائمه، ویژگی هایی بارز از لحن حماسی اش را آشکار کرده است. امید است با مطالعه ی دقیق تر آثار این شاعر اهل دل و صاحب معرفت، شعر آیینی را بهتر شناخته تا با آسیب هایی که همواره شعر و بویژه شعر آیینی را تهدید می کند بیشتر آشنا شویم.
خلاصه ماشینی:
اصولی چون : ١- استفاده از اوزان خاص ٢- کاربرد ابزار آلات جنگ (به فراخور موضوع و در انسجام با دیگر قواعد آفرینش لحن که خواهد آمد) ٣- استفاده از صامت ها و مصوت هایی خاص (بویژه در اشعار ملمع ) ٤- رو در رو قرار دادن اساطیر ملی ایران با پهلوان بزرگ تاریخ اسلام علی ابن ابیطالب (ع ) (که مبحثی تمام معناشناختی است ) ٥- اشاره به نژاده بودن نسب شریف امامان بویژه بعد از امام حسین (ع ) و نسبت دادن آنان از طرف مادر به شاهان کیانی (که یادآور فخر و مباهات از نوع رجزخوانی اعراب در جنگ ها است که منتها به فخر و مباهات خالی اکتفا نکرده بلکه علاوه بر نهادن تاج افتخار بر سر ائمه ، آیین ها و اندیشه های مردمش را نیز ستوده است و به آنها هم مباهات نموده است ).
شاعران دوره ی صفویه ، خاندان رسول (ع ) را مدح می کردند تا از شاهان فرصت طلب صله دریافت کنند ولی ابن حسام به تحمل زندگی سخت ، با مناعت طبع ، بدون دریافت صله یا چشم داشت هرگونه کمک و مساعدتی از سوی درباریان ، فردوسی وارهرچه داشت در طبق اخلاص نهاد و نام و هنر خویش را متبرک ساخت » (واعظی ، ١٣٨٦: ١٧٨) در شعر این شاعر آیینی برای بسیاری از بزرگان دین شعر هست که بیانگر دلدادگی معرفت شناسانه ی او به ساحت این بزرگان است ؛ به عبارت دیگر، او فقط توصیف یا ستایش نمی کند بلکه در اوج شور شاعرانه با اشراف و تسلطی که بر تاریخ دین دارد معرفت و شعور را به قلمرو شعر می آورد.