چکیده:
قدرت گیری سلجوقیان و گسترش قلمرو آن ها در ایران ، عراق و شام با فعالیت های پردامنه ی مبلغان ، داعیان و هواداران فاطمیان مسـتقر در مصـر مصـادف شـد کـه اسـاس خلافـت عباسـی و حکومـت سـنی سلجوقی را تهدید میکرد. به دلیل اعتقاد غالب صـوفیه در مخالفـت با اسماعیلیه ، حمایت همـه جانبـه ی سـلجوقیان از صـوفیان و پشـتیبانی متقابل ایشان از حکومت سلجوقی و نقشی که صوفیه میتوانسـت در مقابله بـا اسـماعیلیان ایفـا کنـد، خلافـت عباسـی بـرای همکـاری بـا سلاجقه ، مقامی رسمی برای صوفیه در بغداد، مرکز خلافت عباسـی، ایجاد کرد. شیخ الشیوخ را خلیفه تعیین میکرد و تا اواخر قرن ششـم ه .ق به مرشد رباط شیخ الشیوخ بغداد این مقام اعطا میشد. ایـن مقـام جایگاهی والا در خلافت عباسی داشت و بـه عنـوان مقـامی رسـمی، در جریانات و رویدادهای سیاسی این عصر نقش آفرینی میکرد.
خلاصه ماشینی:
سؤال اصلی تحقیق حاضر این است که انگیزه ی خلافت عباسی و دولت سلجوقی در ایجـاد مقام شیخ الشیوخ در بغداد و حمایت از آن چه بوده است ؟ در پاسخ به سؤال بالا این فرضـیه مطرح می شود که از آنجا که تصوف به عنوان نوعی نگاه متفاوت به دین طرفداران فـراوان در میان اقشار مختلف جامعه ی این عصر داشت ، خلافـت عباسـی و سـلجوقیان بـرای جلـب حمایت این گروه در مبارزه با فعالیت های پردامنـه ی فاطمیـان مصـر، مقـام شـیخ الشـیوخ را ایجاد کردند.
حمایت همـه جانبـه ی وی از اشـعریان ، خشـم حنبلیـان شـهر را برانگیخـت و بلندهمتی بود و درباره ی افرادی که به وی پناهنده می شـدند بسـیار متعصـب بـود (ابـن اثیـر، موجب شورش آن ها شد؛ اما بزرگان دربار خلافـت ، همچـون ابواسـحاق شـیرازی ، مـدرس ١٣٨٥: ١٥٩/١٠)؛ بنابراین در مجادله ای که بین قطب الدین قایماز، سـردار خلیفـه و خلیفـه ی نظامیه ی بغداد و ابوسعد، شیخ الشـیوخ بغـداد و برخـی دیگـر از اعیـان شـهر، بـه حمایـت از عباسی بر سر وزارت عضدالدین بن رئیس الرؤسا درگرفت ، قطـب الـدین ضـمن مخالفـت بـا قشیری پرداختند (ابن اثیر، ١٣٨٥: ١٠٤/١٠-١٠٥).
در مأموریتی دیگر، خلیفه الناصرالدین او را به موصل اعزام کرد تـا میـان نگارنده ی این مقاله معتقد است که دلیل اصلی شکل گیـری مقـام شـیخ الشـیوخ در ایـن صلاح الدین ایوبی و عزالدین صلح برقرار کند (ابن اثیر، ١٣٨٥: ٤٢٥/١١).
ارتباط این دو مؤسسه تنها منحصر به زمان ساخت و سازنده نیست و به نظر می رسد حداقل در سال های ابتدایی شکل گیری نظامیه ی بغداد و رباط شیخ الشیوخ ، نوعی نزدیکی مواضـع نیـز بـین آنان وجود داشته است .